^{#smrgKİTABEVİ} Ahmed Vefik Paşa'nın Anadolu Sağ Kol Müfettişliği -

(3 Haziran 1823 - 2 Nisan 1891): Yazar. İstanbul'da doğdu. Mühendishane-i Berrî-i Hümayûnun ilk bölümünde öğrenci iken babasının 1834'te Paris'e tayin edilmesi üzerine öğrenimine Saint-Louis Lisesinde devam etti. Burada Latince ve Grekçe öğrendi. İstanbul'a döndüğünde Tercüme Odasına memur oldu (1837). 1840'da Mustafa Şekib Efendinin yanında sefaret kâtibi olarak Londra'ya gönderildi. İngiltere'de İngilizcesini geliştirdi. 1842'de Sırbistan'da özel bir görev verildi. 1847'de devletin ilk resmî salnâmesini hazırladı. 1849'da Memleketeyn komiserliği ile vazifelendirildi ve Rusların Romanya'dan çekilmesini sağlayan diplomatik faaliyetleri yürüttü. Romanya'da iken Encümen-i Dâniş'e kurucu aslî üye seçildi (1 Haziran 1851). İstanbul'a dönüşünden birkaç gün sonra Tahran büyük elçiliğine tayin edildiyse de buraya ancak bir yıl sonra gidebildi. 1855'te Meclis-i Valâ azalığına, 1859'da Paris büyükelçiliğine, 1861'de tekrar Meclis-i Vâlâ üyeliğine getirildi. Evkaf nazırlığı, Divan-ı Alî-i Muhâsebat başkanlığı, Anadolu sağ kol müfettişliği yaptı. Müfettişliği sırasında Bursa'nın imarı için çalıştı. 1864'te müfettişlik kaldırıldı. 1865'te de emekliye sevk edildi. Yedi yıl devlet hizmetinden ayrı kaldı. Bu dönemde edebî ve ilmî çalışmalarına ağırlık verdi. 1871'de Mahmud Nedim Paşa sadrazam olunca yine devlet kademelerinde görev aldı. Maarif nazırlığı sırasında önemli çalışmalar yaptı. 1876'da Petersburg'da toplanan Oryantalistler Kongresine katıldı. 5 Şubat 1877'de Meclis-i Mebusan reisliğine, üç ay sonra Edirne valiliğine, hemen ardından Ayan Meclisi azalığına, 1878'de ikinci defa Maarif nazırlığına, 4 Şubat 1878'de başvekilliğe getirildi. 18 Nisan 1878'de başvekillikten azledildi. 1879'da Bursa'ya vali olarak gönderildi. Bursa'da müfettişliği sırasında giriştiği imar faaliyetlerine hız verdi, bir tiyatro kurdu. Bu görevden de 16 Ekim 1882'de azledildi. 30 Ekim 1882'de başvekilliğe ikinci defa getirildi. Başvekillikte ancak 48 saat kalabildi. Bundan sonra bir devlet hizmeti görmeyerek ömrünü Rumelihisarı'ndaki köşkünde, 15 bin ciltlik kütüphanesinde edebî faaliyetler göstererek geçirdi. İstanbul'da öldü. Rumelihisarı'nda Kayalar Mezarlığında gömülüdür. Ahmed Vefik Paşa devlet adamlığı yanında Türkçeyi ve Türklüğü öne çıkarmaya çalışan bir ilim, fikir ve edebiyat adamıdır. Osmanlılığı, kökü Orta Asya Türklüğüne dayanan bir şube olarak görür. Arapça ve Farsçanın tesiriyle unutulmaya yüz tutan halkın konuştuğu Türkçeyi yeniden canlandırmak ve yazı hayatına sokmak istemiştir. Ahmed Vefik Paşa edebiyatımızda yenileşme fikrinin de öncülerindendir. Tercüme edebî eserleriyle millî dil şuurunun yerleşmesine büyük katkı sağlamıştır. Bunun için halkla temasın tiyatro yoluyla daha rahat kurulabileceğini düşünerek tiyatro eserlerine ayrı bir önem vermiş ve Molière'den tercümeler, adaptasyonun başarılı örneklerini yayınlamıştır. Molière'in çizdiği tiplere yerli millî hüviyet kazandırması, "Ahmed Vefik, Molière'e Türkçe yazdırmıştır." hükmünü verdirecek değerde görülmüştür. Ahmed Vefik Paşa'nın dil, tarih, folklor ve edebiyatla ilgili eserlerinin hemen hepsi örnek teşkil edecek niteliktedir. Araştırmaları: Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (Osmanlı salnâmelerinin ilkidir. Devletin mülkiye, askeriye ve ilmiye sınıflarına göre idarî teşkilâtının, bunların içinde yer alan makam ve memuriyet sahiplerinin isimleriyle birlikte geniş bir tablosunu verir. "1263", 1847), Hikmet-i Tarih (Darulfünûnda kısa süre verdiği ders notları, 25 Şubat-9 Nisan tarihleri arasında Tasvîr-i Efkâr'da tefrika edildi.), Şecere-i Türkî (Harizm hükümdarı Ebulgazi Bahadır Han'ın 1663'te kaleme aldığı Orta Asya tarihini anlatan bu eserini Çağatay Türkçesine aktarmıştır. Dokuz bölümlük kitabın üç bölümü Tasvir-i Efkâr'da 28 Eylül 1863-23 Şubat 1864 arasında kitap sayfası hâlinde yayınlandı. Eserin üzerinde yer alan "Uşal Şecere-i Türkî" başlığı, birçok araştırmacı tarafından yanlışlıkla "Evşal-i Şecere-i Türkî" şeklinde okunmuştur.), Fezleke-i Tarih-i Osmanî (1869'dan önceki ilk iki baskısında adı Tarih-i Osmanî olarak geçer.), Atalar Sözü-Türkî Durûb-ı Emsâl (Eserin iki ayrı baskısı vardır: Birinci baskısı 1871'de yapılmış olup 188 sayfadır. İkinci baskısı ise genişletilerek 303 sayfa hâlinde Müntehabât-ı Durûb-ı Emsâl-Atalar Sözü adıyla yayınlanmıştır.), Lehce-i Osmanî (Türkçeden Türkçeye ilk eserdir. 1. bölüm 1876, iki bölümü birden 1889). Tiyatro eserleri: Ahmed Vefik Paşa Molière'den 16 eser adapte ve tercüme etmiştir. Nesir tercümeleri: İnfiâl-i Aşk "Dépit Amoureux" (Fransızca aslında manzum), Dudu Kuşları "Les Precieeuses Ridicules", Don Civani "Don Juan". Manzum tercümeleri: Savruk "L'Étourdi", Kocalar Mektebi "L'École des Maris", Kadınlar Mektebi "L'École des Femmes", Tartüf "Le Tartuffe", Adamcıl "Le Misanthrope", Okumuş Kadınlar "Les Femmes Savantes". Adaptasyonları: Zor Nikâhı "Le Mariage Forcé", Zorakî Tabib "Le Médecin Malgré Lui", Yorgaki Dandini "Georges Dandin", Azarya "L'Avare", Tabîb-i Aşk "L'Amour Médecin", Merakî "Le Malade İmaginaire", Dekbazlık "Les Fourberies de Scapin". Roman tercümeleri: Hikâye-i Hikemiye-i Mikromega (Voltaire'den, 1871), Telemak (Fénelon'dan, 18 bölümlük romanın ilk altı bölümü, 1880), Cil Blas Santillani'nin Sergüzeşti (Lesage'den, 1000 sayfalık romanın 111 sayfası, 1886). Ahmed Vefik Paşa eski eserlerin basımına da hizmet etmiştir. Ali Şîr Nevâî'nin Mahbûbü'l-Kulûb'ü, Koçi Bey Risalesi, Hoca Sadeddin'in Tâcü't-Tevarih'i, Şeyh Sadî'nin Gülistan'ı bunlar arasındadır. Fevziye Abdullah Tansel, Ahmet Vefik Paşa'nın eserlerinin listesini yayınlamıştır...