^{#smrgKİTABEVİ} Devlet ve Millet Hizmetinde Geçen Bir Ömür: A. Zekâi Apaydın - 2023

İlk gençlik yıllarından kırgın olarak köşesine çekildiği günlere değin Osmanlı Devleti'nde ve Türkiye Cumhuriyeti'nde önemli makamlarda bulunan Aziz Zekâi Apaydın'ın hayatı ve hizmetleri bu eserin konusunu oluşturmaktadır. Aydın Maiyet Memurluğundan sonra Vulçıtrın'dan başlamak üzere Palanka, Uşak, Eskişehir ve Beykoz'da kaymakamlık yapan; İçel, Mersin, Kayseri ve Eskişehir mutasarrıflığında bulunan; Millî Mücadele'de Adana Cephesinde Kuvayı Milliyeci, TBMM'nin açılmasından itibaren toplamda beş dönem Adana (1), Aydın (1) ve Diyarbekir (3) Mebusu olan; Türkiye Cumhuriyeti'ni Londra ve Lozan Konferanslarında Murahhas olmak üzere çeşitli dış görevlerde temsil eden; Türkiye Cumhuriyeti'nin İlk Tarım Bakanı, uzun yıllar boyunca Milli Müdafaa Vekili; Londra ve iki kez de Moskova Büyükelçiliği görevini başarıyla yürüten Zekâi Bey'in adı emeği ve hizmeti dokunan yerlerdeki mahalle ve sokaklardan silinmiş, adeta unutulmuştur.

Gösterişten uzak yaşamış, çalışkanlığı, dürüstlüğü ve ciddiyetiyle resmi bir profil sergilemiş Zekâi Apaydın'ın hayat hikayesi Osmanlı Devleti'nin son yıllarından İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna değin uzanmaktadır. Böylesine hareketli bir dönemde yaşayan diğer kimseler gibi Zekâi Bey'in de faaliyetlerinde çeşitlilik göze çarpmaktadır. Bu nedenle eser nispeten çok bölümlü şekilde sunulmuştur. Sekiz bölümden oluşan bu çalışma, arşiv belgelerine dayanılarak meydana getirilmiştir. Arşiv kayıtlarını desteklemek gayesiyle gazete haberlerinden, anılardan, telif ve tetkik eserlerden yararlanılmıştır. Arşiv belgelerinin kullanımı ve değerlendirilmesi noktasında gösterilen hassasiyet dolayısıyla belgelerin bir kısmının transkripsiyonu dipnotta ve ekler bölümünde paylaşılmıştır.

Zekâi Bey'in Osmanlı dönemindeki faaliyetlerini ortaya çıkarmak için Osmanlı Arşivi'ndeki ve özellikle Dâhiliye Nezareti (DH.) tasnifindeki belgelere başvurulmuştur. Bu tasnifteki belgeler imza, paraf, tarih, belge üstündeki dosya numarası gibi hususlarda en ince ayrıntısına kadar diplomatika (Diplomaticae) yönünden incelenmiştir. TBMM arşivinin yanı sıra İngiliz Ulusal Arşivi (TNA) ile Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi'nde (BCA) konuya ilişkin belgeler derlenmiş ve kullanılmıştır. Bunlarla birlikte yakın zamanda araştırmacıların kullanımına açılan Türk Dışişleri Bakanlığı Arşivi (TDA) tasnifinde bulunan belgelere çalışmada yer verilmiştir. Arşiv belgelerinin suskun kaldığı konularda gazeteler ile akademik yazılara danışılmıştır. Bütün bu kaynaklar dışında çalışmayı farklı kılan husus, Aziz Zekâi Apaydın'ın halen hayatta olan yakınlarının yardımsever yaklaşımları ve paylaşımları olmuştur.

Eserin ortaya çıkış sürecinde, Zekâi Bey'in hayattaki yakınlarıyla yaptığımız görüşmelerde ellerindeki aile arşivinde bulunan malzemeleri paylaşmaları metindeki boşlukların dolmasına, metnin zenginleşmesine büyük katkı sağlamıştır. Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü ile uzun yıllar çalışan Aziz Zekâi Apaydın, tam bir görev adamı (resmi adam) olduğunu üstlendiği her vazifede göstermiş, millet ve memleket için dürüstlükten ve titiz çalışmaktan hiçbir zaman ayrılmamıştır. 63 yaşında hayata gözlerini yuman Zekâi Apaydın'a verdiği emek ve hizmetleri için devletin ve milletin bir vefa borcu vardır. Eserin yazarı bu borcun kendi payına düşen kısmını en azından bu şekilde eda etmeyi ummaktadır.