^{#smrgKİTABEVİ} Feminizm Perspektifiyle Üreme Hakları - 2023

ÖNSÖZ - 5
İÇİNDEKİLER - 7
KISALTMALAR - 15
GİRİŞ - 17

BİRİNCİ BÖLÜM

FEMİNİZM PERSPEKTİFİNİN BELİRLENMESİ

I FEMİNİZM KAVRAMININ TANIMI - 21
A Genel Açıklama - 21
B Feminizmin Etimolojik Anlamı - 21
C Doktrinde Feminizme Dair Mevcut Çeşitli Tanımlar - 22
II FEMİNİZME DAİR BAŞLICA ANAHTAR KAVRAMLAR - 27
A Genel Açıklama - 27
B Kadın - 27
C Patriarka (Ataerkillik) - 31
D Kamusal Alan - Özel Alan - 33
E Cinsiyetin Toplumsallaş(tırıl)ması: Toplumsal Cinsiyet (Gender) - 37
III FEMİNİZMİN TARİHİ GELİŞİMİ VE BAŞLICA ÇEŞİTLERİ - 43
A Genel Açıklama - 43
B Feminizmin Tarihi Gelişimi - 46
1 Birinci Dalga Feminizm - 46
a Genel Olarak - 46
b Seçili Ülkelerde Gelişimi - 50
(1) Amerika Birleşik Devletleri (ABD) - 50
(2) İngiltere - 53
(3) Fransa - 54
(4) Almanya - 57
(5) Rusya - 58
2 İkinci Dalga Feminizm - 59
3 Üçüncü Dalga Feminizm - 66
4 Ara Değerlendirme - 70
C Osmanlı ve Türkiye'deki Gelişim Sürecine Genel Bir Bakış - 71

8 İçindekiler
D Feminizmin Başlıca Çeşitleri - 87
1 Genel Açıklama - 87
2 Liberal Feminizm - 88
3 Kültürel Feminizm - 95
4 Marksist Feminizm - 98
5 Radikal Feminizm - 103
6 Sosyalist Feminizm - 108
7 Postmodern Feminizm - 113
8 Ekofeminizm - 116
9 Varoluşçu Feminizm - 119
10 Fransız Feminizmi - 120
11 Diğerleri - 122
IV FEMİNİZM AKIMLARININ KADIN ERKEK EŞİTLİĞİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLARI - 128
A Genel Açıklama - 128
B Eşitlik İlkesi: Şekli Eşitlik ve Maddi Eşitlik Anlayışı - 129
C Kadın Erkek Eşitliği - 133
D Eşitlik (Aynılık)/ Farklılık Dikotomisi - 143
E Kadın Erkek Eşitliğini Sağlamaya Dair Dönüştürücü Eşitlik Anlayışı - 152
F Toplumsal Cinsiyet Eşitliği (Gender Equality) ve Toplumsal Cinsiyetin
Anaakımlaştırılması (Gender Mainstreaming) - 154
G Ayrımcılık Yasağı: Cinsiyete ve Toplumsal Cinsiyete Dair - 164
H Eşitliğe Dair Kısa Bir Değerlendirme - 170
V DEĞERLENDİRME - 172

İKİNCİ BÖLÜM

ÜREME BAĞLAMINDA FEMİNİZM PERSPEKTİFİNİN DÜŞÜNSEL TEMELLERİ
I GENEL AÇIKLAMA - 175
II KISACA BİLİNEN TARİH ÖNCESİ DÖNEM VE İLK UYGARLIKLAR - 175
III ANTİK YUNAN DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER - 176
A Antik Yunan'daki Genel Durum - 176
B Platon (Eflatun, MÖ 427 - MÖ 347) - 179
C Aristoteles (MÖ 384 - MÖ 322) - 184
IV ANTİK ROMA'DAKİ TEMELLER - 188
V ORTAÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER - 189
A Ortaçağdaki Genel Durum - 189
B Augustinus (354 - 430) - 191

İçindekiler 9
C Thomas Aquinas (1225 - 1274) - 192
D Christine de Pizan (1363 - 1430) - 193
VI YENİÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER - 194
A Genel Olarak - 194
B Marie Le Jars de Gournay (1565 - 1645) - 195
C Thomas Hobbes (1588 - 1679) - 196
D John Locke (1632 - 1704) - 199
E Mary Astell (1666 - 1731) - 201
F Jean - Jacques Rousseau (1712 - 1778) - 202
VII YAKINÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER - 205
A Genel Olarak - 205
B Olympe de Gouges (1748 - 1793) - 205
C I Dalga Dâhilinde - 207
1 Mary Wollstonecraft (1759 - 1797) - 207
2 John Stuart Mill (1806 - 1873) - 210
3 Emma Goldman (1869 - 1940) - 213
4 Madeleine Pelletier (1874 - 1939) - 215
5 Margaret Sanger (1879 - 1966) - 215
6 Marie Charlotte Carmichael Stopes (1880 - 1958) - 218
D II Dalga Dâhilinde - 219
1 Simone de Beauvoir (1908 - 1986) - 219
2 Betty Friedan (1921 - 2006) - 224
3 Gisele Halimi (1927 - 2020) - 228
4 Adrienne Rich (1929 - 2012) - 230
5 Kate Millett (1934 - 2017) - 231
6 Germaine Greer (1939 - ) - 236
7 Juliet Mitchell (1940 - ) - 238
8 Rosalind Pollack Petchesky (1942 - ) - 241
9 Alison Mary Jaggar (1942 - ) - 245
10 Nancy Chodorow (1944 - ) - 246
11 Elisabeth Badinter (1944 - ) - 248
12 Ann Oakley (1944 - ) - 251
13 Shulamith Firestone (1945 - 2012) - 254
E III Dalga Dâhilinde - 260
1 Catharine A MacKinnon (1946 - ) - 260
2 Judith Butler (1956 - ) - 265
VIII DEĞERLENDİRME - 267

10 İçindekiler

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜREME HAKLARININ TEORİK ÇERÇEVESİ

I GENEL AÇIKLAMA - 269
II KAVRAM - 270
A Genel Açıklama - 270
B Üreme - 270
C Üreme Hakları - 274
D Üreme Haklarına Dair Başlıca Temel Kavramlar - 277
E Korunması Gereken Hukuki Bir Değer Olarak Üreme - 288
III ÜREME HAKLARININ GELİŞİMİ - 291
IV ÜREME HAKLARININ HUKUKİ NİTELİĞİ - 308
V ÜREME HAKLARININ SÜJESİ - 317
VI ÜREME HAKLARININ KAPSAMI - 320
A Kapsama Dair İki Farklı Görüş: Dar Anlamda Üreme Hakları ile Geniş
Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımları - 320
1 Dar Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımı - 321
2 Geniş Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımı - 321
B Üreme Hakları Kataloğu - 323
C Ön Değerlendirme: Üreme Haklarının Kapsamına Dair - 331
VII ÜREME HAKLARININ SINIRLANDIRILMASI - 332
VIII ÜREME HAKLARININ İHLALİ - 335
IX ÜREME HAKLARI VE İLİŞKİLİ HAK VE ÖZGÜRLÜKLER - 337
A Genel Açıklama - 337
B Çocuk Sahibi Ol(ma)ma Hakkı - 340
C Yaşam(a) Hakkı - 344
D Eşitlik (Hakkı) ve Ayrımcılık Yasağı - 347
E Özel Hayata Saygı Gösterilmesi Hakkı - 350
F İfade Özgürlüğü - 353
G Eğitim Hakkı - 354
H Evlenme Hakkı - 356
İ Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü - 357
J İşkence, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele ya da Ceza Yasağı - 359
K Sağlık Hakkı - 364
L Bilimsel Gelişmelerden Yararlanma Hakkı - 370
M Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Hakkı - 372
N Çalışma hakkı - 375
O Ara Değerlendirme - 377

İçindekiler 11
X ÜREME HAKLARI KONUSUNDA DEVLETİN BAŞLICA YÜKÜMLÜLÜKLERİ - 378
A Genel Açıklama - 378
B Devletin Negatif Yükümlülüğü - 384
C Devletin Pozitif Yükümlülüğü - 384
XI DEĞERLENDİRME - 387

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMELERİNDE ÜREME HAKLARI
I GENEL AÇIKLAMA - 389
II BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KAPSAMINDA - 390
A Genel Açıklama - 390
B Kölelik, Köle Ticareti, Köleliğe Benzer Uygulama ve Geleneklerin
Ortadan Kaldırılmasına Dair Ek Sözleşme - 392
C Evliliğe Rıza, Asgari Evlilik Yaşı ve Evliliklerin Kaydı Hakkında Sözleşme - 392
D Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme - 393
1 Genel Olarak - 393
2 İnsan Hakları Komitesi Genel Yorumlarında - 396
3 İnsan Hakları Komitesi'nin Üreme Haklarına Dair Kararları - 404
E Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme - 414
1 Genel Olarak - 414
2 Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi Genel Yorumlarında - 416
F Çocuk Hakları Sözleşmesi - 435
1 Genel Olarak - 435
2 Çocuk Hakları Komitesi'nin Genel Yorumlarında - 439
G Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme - 448
1 Genel Olarak - 448
2 Engelli Hakları Komitesi Genel Yorumlarında - 451
H Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Sözleşme
(CEDAW) - 455
1 Genel Olarak - 455
2 CEDAW Komitesi'nin Üreme Hakları Bakımından Önem Arz Eden
Genel Tavsiyeleri - 462
3 CEDAW Komitesi'nin Üreme Haklarına İlişkin Öne Çıkan Kararları - 482
İ Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına Dair Uluslararası
Sözleşme - 495
J İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele
veya Cezaya Karşı Sözleşme - 496

12 İçindekiler
III BÖLGESEL DÜZEYDE - 501
A Avrupa Konseyi Kapsamında - 501
1 Genel Açıklama - 501
2 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi - 502
a Genel Olarak - 502
b AİHM'in Üreme Haklarına Dair Öne Çıkan Kararları - 504
(1) Doğum Öncesi Tıbbi Testlere Dair - 504
(2) Yasal Kürtaja Erişime Dair - 505
(3) Üremede Bilimsel Araştırmaya Dair - 516
(4) Doğum Yöntemine Dair - 517
(5) Yardımcı Tedavi Yöntemlerine Dair - 521
(6) Kısırlaştırmaya Dair - 536
(7) Üreme Eğitimine Dair - 543
(8) Ebeveynlik İzni ve Ödeneğine Dair - 544
(9) Anne Sağlığı ve Bakımına Dair - 548
3 Avrupa Sosyal Şartı - 549
a Genel Olarak - 549
b Avrupa Sosyal Haklar Komitesi'nin Üreme Haklarına İlişkin
Kararı - 552
4 İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi - 553
5 Kadınlara Dair Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla
Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi - 555
6 Bakanlar Komitesi Tavsiye Kararları Işığında - 557
B Amerikan Devletleri Örgütü Kapsamında - 560
1 Genel Olarak - 560
2 Belgeler - 562
a Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirgesi - 562
b Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi (San Jose Paktı) - 564
c Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Alanında Amerikan İnsan
Hakları Sözleşmesi'ne Ek Protokol (San Salvador Protokolü) - 567
d Kadınlara Yönelik Şiddetin Önlenmesi, Cezalandırılması ve
Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Amerikalılar Arası Sözleşme
(Belém do Pará Sözleşmesi) - 569
e Kadınlara, Kızlara ve Ergenlere ve Bunların Cinsel ve Üreme
Haklarına Yönelik Şiddete İlişkin Bildirge - 574
f Amerikan Sosyal Şartı ve Amerikan Sosyal Şartı'n Eylem Planı - 578
3 Başvurular - 580

İçindekiler 13
C Afrika Birliği Kapsamında - 591
1 Genel Olarak - 591
2 Belgeler - 592
a Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı (Banjul Şartı) - 592
b Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı'nın Afrika'da Kadınların
Haklarına Dair Protokolü (Maputo Protokolü) - 594
c Üreme Haklarına Dair Önemli Bir Karar - 599
IV DEĞERLENDİRME - 600

BEŞİNCİ BÖLÜM

TÜRK HUKUKUNDA ÜREME HAKLARI - 605
I GENEL AÇIKLAMA - 605
II TÜRKİYE'DE GEBELİĞİN SONLANDIRILMASININ TARİHİ SÜRECİ - 608
A Genel Olarak - 608
B Yasak Dönem - 609
C Geçiş Dönemi - 610
D Serbest Dönem (1983'ten İtibaren) - 613
III POZİTİF HUKUK KAPSAMINDAKİ DÜZENLEMELER - 614
A Genel Olarak - 614
B 1982 Anayasası Kapsamında Üreme Haklarına Dair Düzenlemeler ve
Sınırlandırma Rejimi - 614
1 1982 Anayasası'nda Üreme Haklarına Dair Düzenlemeler - 614
2 1982 Anayasası'nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması
Rejimi - 617
C Milletlerarası Sözleşmeler (90 Madde) - 621
D 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun, İlgili Tüzük ve 5237 Sayılı
Türk Ceza Kanunu - 622
E 1593 sayılı Umumi Hıfsızsıhha Kanunu - 628
F Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi
Merkezleri Hakkında Yönetmelik (2014) - 630
G Diğer Mevzuat - 633
H Ara Değerlendirme - 639
IV TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI IŞIĞINDA - 641
A Genel Olarak - 641
B Norm Denetimi Kapsamında - 644
1 Doğum Yöntemine Dair (İptal Davası): 3102013 Tarih ve 2012/103E
ve 2013/105 K Sayılı Karar (Umumi Hıfzıssıhha Kanunu m 153/2) - 644

14 İçindekiler
2 Üreme Yeteneğine Dair (İtiraz Yolu) - 649
a 29112017 Tarih ve 2015/79 E ve 2017/164 K Sayılı Karar
(Türk Medeni Kanunu m 40/2) - 649
b 29112017 Tarih ve 2017/30 E 2017/165 K Sayılı Karar (Türk
Medeni Kanunu m 40/1) - 651
C Bireysel Başvuru Kapsamında - 653
1 Doğum Yöntemine Dair Bireysel Başvuru Kararları - 653
2 Yardımcı Tedavi Yöntemine (Tüp Bebek) Dair Bireysel Başvuru
Kararları - 659
3 Yasal Kürtaja Dair Bireysel Başvuru Kararları - 661
4 Kısırlaştırmaya Dair Bireysel Başvuru Kararları - 666
5 Doğum Kontrol Yöntemlerine Dair Bireysel Başvuru Kararı - 668
V ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA ÜREME HAKLARINA DAİR
KONULARIN ANAYASA M 17 VE M 20 KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
SORUNU - 671
VI DEĞERLENDİRME - 675
SONUÇ - 679
KAYNAKÇA - 695