#smrgKİTABEVİ Gerçekliği Geri Kazanmak: Çağdaş Felsefeye Eleştirel Bir Giriş -
Toplum, doğa, bilim ve felsefeye dair eleştirel realist bakış açısını bu eserde detaylandıran Bhaskar, bu bakış açısının hem bugünlerde moda olan sağ ideolojilerin temelini sarsmak hem de yeniden canlanan sol için zemin hazırlamak için nasıl kullanılabileceğini göstermektedir.
En önemli düşünce ekollerinden -pragmatizm, post-analitik felsefe, eleştirel kuram, kıta Avrupası felsefesi, epistemolojik anarşizm- ve düşünürlerden bazılarına dair -Bachelard ve Feyerabend'den Rorty ve Habermas'a kadar- güçlü eleştiriler barındıran eser aynı zamanda pek çok geleneksel felsefi probleme yeni ve tatmin edici çözümler geliştirmektedir.
ÖNSÖZ
Öğrenme topluluğunun, bilimleri ilerletmekteki büyük tasarımları, gelecek nesillerde hayranlık uyandıracak kalıcı anıtlar bırakacak mimarları vardır: ama herkes bir Boyle veya bir Sydenham olmayı ummamalıdır ve diğerlerinin yanı sıra büyük Huygenius ve benzersiz Newton gibi ustaların yetiştiği bir çağda, zemini biraz temizlemekte ve bilgiye uzanan yolda duran çöplerin bir kısmını kaldırmaya yardımcı olarak görevlendirilmek yeterli bir emeldir.
Filozoflar sadece dünyayı çeşitli şekillerde yorumlamıştır; mesele onu değiştirmektir.
Bu ciltte toplanan denemelerin hepsi -farklı düzeylerde ve farklı şekillerde- bilimlere ve özellikle insan bilimlerine, insanın kendi kendini özgürleştirmesi projesini aydınlatabileceklerinden ve güçlendirebileceklerinden dolayı yardımcı olmaya çabalamaktadır. Bir başka deyişle, bugün açıklayıcı-özgürleştirici bilimler için, Locke'un, 17. Yüzyıl mekaniğinin müthiş çocuğu için başarmak üzere yola çıktığı, ideolojik zeminin “temizlenmesi” türünden bir işe girişmektedirler. Sadece kısmen ve eksik olarak var olan bu bilimler, dünyayı sadece yorumlamakla kalmayacak dünyayı değiştirmeye de yardımcı olacaktır. Ama bunu ancak dünyayı doğru bir şekilde yorumlamaları koşuluyla rasyonel olarak yapacaklardır.
Bu denemeler yalnızca kendisi için gerçekliği geri kazanma çabasındadır. Onu -ampirizm veya idealizm gibi-, duyu-deneyim, sezgi veya aksiyomatik muhakeme gibi bazı özgün insan özellikleri açısından, bazı veya diğer kısıtlı -birey veya grup- çıkarı için örtük veya açıkça tanımlayan felsefi ideolojilerden geri almak için.
Gerçekliği kendisi için geri kazanmamıza imkân veren perspektifi “eleştirel realizm” olarak adlandırıyorum. Bu, bazı sabık sosyalist çevrelerde şu anda revaçta olan “yeni realizm” olarak adlandırılan görüşü tartıştığım Bölüm 1'de takdim edilmektedir. Bölüm 2, doğa biliminin eleştirel realist ya da bir başka deyişle transzendental realist açıklamasının, egemen çağdaş bilim felsefelerinin içkin eleştirisiyle nasıl elde edilebileceğini göstermektedir. Bölüm 3, 20. Yüzyılın en etkili iki felsefe ekolünün çalışmalarını ele almaktadır: Karl Popper tarafından anglofon ve Gaston Bachelard tarafından frankofon dünyada başlatılanlar. Bölüm 4, pozitivizm gibi bir felsefi sistemin nasıl bilim ve kapitalist ekonomininkiler de dâhil diğer sosyal kurumlar için bir ideoloji olarak hareket edebileceğini açıklamaktadır. Bölüm 5, benim eleştirel natüralizm olarak adlandırdığım sosyal bilim felsefemin ana hatlarını çizmektedir. Buna göre, sosyal nesneler doğal olanlar gibi bilimsel olarak çalışılabilir -ama ancak realist (pozitivist olmayan, konvansiyonalist olmayan ve idealist olmayan) bir bilim açıklaması kabul etmemiz ve sosyal bilimlerin inceleme nesnesinin özgünlüğüne saygı duymamız koşuluyla. Bölüm 6'da transzendental realist ve eleştirel natüralist felsefenin insanın kendi kendini özgürleştirmesi projeleri için imalarını geliştiriyorum. Marx'ın başlattığı ve tamamlamadığı türden, derinlemesine açıklayıcı insan bilimlerinin sosyalist özgürleşmeninki gibi projeler için gerekli ama yetersiz bir koşul olduğu, bu kitap boyunca yinelenecek bir argümandır. Bölüm 7, son derece yüklü diyalektik ve materyalizm kavramları da dâhil, Marksist epistemolojinin ana temalarını, geleneklerini ve sorunlarını irdelemektedir. Bölüm 8'de, Felsefe ve Doğanın Aynası adlı eseri savaş sonrası dönemin en etkili felsefi kitaplarından biri olması gereken Richard Rorty'nin çalışmasının bir eleştirisine girişiyorum. Bölüm 9'da kitabın temalarını toparlıyor ve Bölüm 1'in bazı vurgularını düzeltiyorum.
Birinci, dördüncü ve sonuncu bölüm haricinde diğer bölümlerin hepsi daha önce yayımlandı ama bunlar çoğunlukla diğerlerine nazaran erişilemez olanlar. Bölümler herhangi bir sırayla okunabilir ancak felsefede acemi olanlar, Bölüm 4 ve 6'nın nitelik açısından diğerlerinden daha zor olduğu konusunda uyarılmalıdır -bu nedenle belki de ilk okumada bu bölümler atlanmalıdır. Kitabın savının bir özeti olarak Bölüm 9'un daha önce okunması faydalı olabilir. Felsefeye yeni başlayanlar, belirli bir adımda sendelerlerse argümanın akışını kavramaya çalışmalıdırlar. Bu, her şey “yerli yerine oturmaya” başlayana kadar bir paragraf, kısım veya hatta bölüm içinde gidip gelmeyi içerebilir.
Bu kitap, bir argümanı tamamlama değil başlatma veya daha çok devam ettirme girişimi olarak görülmelidir. Sonuçlandırılmamış işler ve parçalar bırakmaktadır. Bazılarını, umarım, okur alacak ve kendisi için peşine düşecektir. Diğerlerinin ise, geçici olarak Philosophical Underlabouring olarak adlandırdığım, yeni ve çağdaş Marksist filozoflar ve post-yapısalcılar ve post-modernistler üzerine bir başka kitapta izini sürmeyi planlıyorum. Rorty eleştirisi, Philosophy and the Idea of Freedom adlı kitabımda genişletildi; Bölüm 7'deki tartışma ise Dialectic üzerine kitabımda tarihi ve felsefi bağlamına tam olarak yerleştiriliyor.
Bölüm 1, Chesterfield'de 2. Sosyalist Konferans için hazırladığım, Temmuz 1988'da Sheffield'in Sosyalist Ekonomistler Yıllık Konferansı için genişlettiğimInterlink 7 (Haziran 1988) makalesinin geliştirilmiş halidir. İlk ortak yazarlarım Chris Arthur, Ted Benton, Gregory Elliott, John Lovering, Peter Osborne ve Hilary Wainwright'a; Jeremy Beale, Robin Blackburn, Mary Kaldor, Laura Marcus, Doreen Massey, Jenny Taylor ve William Outhwaite da dâhil diğer pek çok kişiyle tartışmalarımıza ve iki konferanstaki faydalı münazaralara teşekkür borçluyum.
Bölüm 2, Ağustos 1979'da Hanover'de 6. Uluslararası Bilimin Mantığı, Metodolojisi ve Felsefesi Kongresi'nde yapılan bir konuşmadan oluşmaktadır. North-Holland Yayınevi, L.J. Cohen ve editör arkadaşlarının nazik bir şekilde izin vermesi sayesinde yeniden basıldı.
Bölüm 3 ilk kez New Left Review 94, 1975'te yayımlandı.
Bölüm 4, aslen Şubat 1976'da London School of Economics'te Britanya Sosyoloji Derneği'nin “Bilim Çalışma Grubunun Sosyolojisi” adlı toplantıda bir konuşma olarak sunuldu.
Bölüm 5 ilk kez Journal for the Theory of Social Behaviour 8 (1), 1978'de yayımlandı. Basil Blackwell'in nazik bir şekilde izin vermesiyle yeniden basıldı.
Bölüm 6 ilk kez Radical Philosophy 26, 1980'de yayımlandı ve Radical Philosophy Collective'inin izniyle yeniden basıldı.
Bölüm 7'yi oluşturan üç makale ilk kez A Dictionary of Marksist Thought, Ed. T. Bottomore ve diğerleri, Blackwell 1983'te yayımlandı. Basil Blackwell ve Tom Bottomore'un nazik bir şekilde izin vermesiyle düzeltmelerle burada yeniden basıldı. Bölüm 8 ilk kez Reading Rorty, Ed. A. Malachowski, Blackwell 1989'da yayımlandı ve burada yeniden basıldı ve bunun için Basil Blackwell ve Alan Malachowski'ye müteşekkirim.
Bölüm 9 Eylül 1988'de Bristol'de, Realizm ve İnsan Bilimleri üzerine Standing Konferansının 4.'sünde yaptığım bir konuşmaya dayanmaktadır. Orada yaptığımız ilham verici tartışmalardan büyük fayda görmüştür. Bana ait “İkinci Baskıya Önsöz”, The Possibility of Naturalism, Harvester Press, 1989 ile yer yer aynı zemini paylaşmaktadır.
Daha şahsi teşekkürlerim de sırasıyla şöyledir. Sekreterlik yardımı için Sue Kelly'ye teşekkürler. Ayrıca Colin Robinson ve Verso'daki herkese sabırlarından ve bu kitabın zamanında ve becerikli bir şekilde yayımlanmasından ötürü büyük teşekkür borçluyum. En önemlisi Hilary Wainwright'a sürekli teşviki ve aralıksız tartışma için teşekkür etmek isterim. - Roy Bhaskar, Kasım 1988
Toplum, doğa, bilim ve felsefeye dair eleştirel realist bakış açısını bu eserde detaylandıran Bhaskar, bu bakış açısının hem bugünlerde moda olan sağ ideolojilerin temelini sarsmak hem de yeniden canlanan sol için zemin hazırlamak için nasıl kullanılabileceğini göstermektedir.
En önemli düşünce ekollerinden -pragmatizm, post-analitik felsefe, eleştirel kuram, kıta Avrupası felsefesi, epistemolojik anarşizm- ve düşünürlerden bazılarına dair -Bachelard ve Feyerabend'den Rorty ve Habermas'a kadar- güçlü eleştiriler barındıran eser aynı zamanda pek çok geleneksel felsefi probleme yeni ve tatmin edici çözümler geliştirmektedir.
ÖNSÖZ
Öğrenme topluluğunun, bilimleri ilerletmekteki büyük tasarımları, gelecek nesillerde hayranlık uyandıracak kalıcı anıtlar bırakacak mimarları vardır: ama herkes bir Boyle veya bir Sydenham olmayı ummamalıdır ve diğerlerinin yanı sıra büyük Huygenius ve benzersiz Newton gibi ustaların yetiştiği bir çağda, zemini biraz temizlemekte ve bilgiye uzanan yolda duran çöplerin bir kısmını kaldırmaya yardımcı olarak görevlendirilmek yeterli bir emeldir.
Filozoflar sadece dünyayı çeşitli şekillerde yorumlamıştır; mesele onu değiştirmektir.
Bu ciltte toplanan denemelerin hepsi -farklı düzeylerde ve farklı şekillerde- bilimlere ve özellikle insan bilimlerine, insanın kendi kendini özgürleştirmesi projesini aydınlatabileceklerinden ve güçlendirebileceklerinden dolayı yardımcı olmaya çabalamaktadır. Bir başka deyişle, bugün açıklayıcı-özgürleştirici bilimler için, Locke'un, 17. Yüzyıl mekaniğinin müthiş çocuğu için başarmak üzere yola çıktığı, ideolojik zeminin “temizlenmesi” türünden bir işe girişmektedirler. Sadece kısmen ve eksik olarak var olan bu bilimler, dünyayı sadece yorumlamakla kalmayacak dünyayı değiştirmeye de yardımcı olacaktır. Ama bunu ancak dünyayı doğru bir şekilde yorumlamaları koşuluyla rasyonel olarak yapacaklardır.
Bu denemeler yalnızca kendisi için gerçekliği geri kazanma çabasındadır. Onu -ampirizm veya idealizm gibi-, duyu-deneyim, sezgi veya aksiyomatik muhakeme gibi bazı özgün insan özellikleri açısından, bazı veya diğer kısıtlı -birey veya grup- çıkarı için örtük veya açıkça tanımlayan felsefi ideolojilerden geri almak için.
Gerçekliği kendisi için geri kazanmamıza imkân veren perspektifi “eleştirel realizm” olarak adlandırıyorum. Bu, bazı sabık sosyalist çevrelerde şu anda revaçta olan “yeni realizm” olarak adlandırılan görüşü tartıştığım Bölüm 1'de takdim edilmektedir. Bölüm 2, doğa biliminin eleştirel realist ya da bir başka deyişle transzendental realist açıklamasının, egemen çağdaş bilim felsefelerinin içkin eleştirisiyle nasıl elde edilebileceğini göstermektedir. Bölüm 3, 20. Yüzyılın en etkili iki felsefe ekolünün çalışmalarını ele almaktadır: Karl Popper tarafından anglofon ve Gaston Bachelard tarafından frankofon dünyada başlatılanlar. Bölüm 4, pozitivizm gibi bir felsefi sistemin nasıl bilim ve kapitalist ekonomininkiler de dâhil diğer sosyal kurumlar için bir ideoloji olarak hareket edebileceğini açıklamaktadır. Bölüm 5, benim eleştirel natüralizm olarak adlandırdığım sosyal bilim felsefemin ana hatlarını çizmektedir. Buna göre, sosyal nesneler doğal olanlar gibi bilimsel olarak çalışılabilir -ama ancak realist (pozitivist olmayan, konvansiyonalist olmayan ve idealist olmayan) bir bilim açıklaması kabul etmemiz ve sosyal bilimlerin inceleme nesnesinin özgünlüğüne saygı duymamız koşuluyla. Bölüm 6'da transzendental realist ve eleştirel natüralist felsefenin insanın kendi kendini özgürleştirmesi projeleri için imalarını geliştiriyorum. Marx'ın başlattığı ve tamamlamadığı türden, derinlemesine açıklayıcı insan bilimlerinin sosyalist özgürleşmeninki gibi projeler için gerekli ama yetersiz bir koşul olduğu, bu kitap boyunca yinelenecek bir argümandır. Bölüm 7, son derece yüklü diyalektik ve materyalizm kavramları da dâhil, Marksist epistemolojinin ana temalarını, geleneklerini ve sorunlarını irdelemektedir. Bölüm 8'de, Felsefe ve Doğanın Aynası adlı eseri savaş sonrası dönemin en etkili felsefi kitaplarından biri olması gereken Richard Rorty'nin çalışmasının bir eleştirisine girişiyorum. Bölüm 9'da kitabın temalarını toparlıyor ve Bölüm 1'in bazı vurgularını düzeltiyorum.
Birinci, dördüncü ve sonuncu bölüm haricinde diğer bölümlerin hepsi daha önce yayımlandı ama bunlar çoğunlukla diğerlerine nazaran erişilemez olanlar. Bölümler herhangi bir sırayla okunabilir ancak felsefede acemi olanlar, Bölüm 4 ve 6'nın nitelik açısından diğerlerinden daha zor olduğu konusunda uyarılmalıdır -bu nedenle belki de ilk okumada bu bölümler atlanmalıdır. Kitabın savının bir özeti olarak Bölüm 9'un daha önce okunması faydalı olabilir. Felsefeye yeni başlayanlar, belirli bir adımda sendelerlerse argümanın akışını kavramaya çalışmalıdırlar. Bu, her şey “yerli yerine oturmaya” başlayana kadar bir paragraf, kısım veya hatta bölüm içinde gidip gelmeyi içerebilir.
Bu kitap, bir argümanı tamamlama değil başlatma veya daha çok devam ettirme girişimi olarak görülmelidir. Sonuçlandırılmamış işler ve parçalar bırakmaktadır. Bazılarını, umarım, okur alacak ve kendisi için peşine düşecektir. Diğerlerinin ise, geçici olarak Philosophical Underlabouring olarak adlandırdığım, yeni ve çağdaş Marksist filozoflar ve post-yapısalcılar ve post-modernistler üzerine bir başka kitapta izini sürmeyi planlıyorum. Rorty eleştirisi, Philosophy and the Idea of Freedom adlı kitabımda genişletildi; Bölüm 7'deki tartışma ise Dialectic üzerine kitabımda tarihi ve felsefi bağlamına tam olarak yerleştiriliyor.
Bölüm 1, Chesterfield'de 2. Sosyalist Konferans için hazırladığım, Temmuz 1988'da Sheffield'in Sosyalist Ekonomistler Yıllık Konferansı için genişlettiğimInterlink 7 (Haziran 1988) makalesinin geliştirilmiş halidir. İlk ortak yazarlarım Chris Arthur, Ted Benton, Gregory Elliott, John Lovering, Peter Osborne ve Hilary Wainwright'a; Jeremy Beale, Robin Blackburn, Mary Kaldor, Laura Marcus, Doreen Massey, Jenny Taylor ve William Outhwaite da dâhil diğer pek çok kişiyle tartışmalarımıza ve iki konferanstaki faydalı münazaralara teşekkür borçluyum.
Bölüm 2, Ağustos 1979'da Hanover'de 6. Uluslararası Bilimin Mantığı, Metodolojisi ve Felsefesi Kongresi'nde yapılan bir konuşmadan oluşmaktadır. North-Holland Yayınevi, L.J. Cohen ve editör arkadaşlarının nazik bir şekilde izin vermesi sayesinde yeniden basıldı.
Bölüm 3 ilk kez New Left Review 94, 1975'te yayımlandı.
Bölüm 4, aslen Şubat 1976'da London School of Economics'te Britanya Sosyoloji Derneği'nin “Bilim Çalışma Grubunun Sosyolojisi” adlı toplantıda bir konuşma olarak sunuldu.
Bölüm 5 ilk kez Journal for the Theory of Social Behaviour 8 (1), 1978'de yayımlandı. Basil Blackwell'in nazik bir şekilde izin vermesiyle yeniden basıldı.
Bölüm 6 ilk kez Radical Philosophy 26, 1980'de yayımlandı ve Radical Philosophy Collective'inin izniyle yeniden basıldı.
Bölüm 7'yi oluşturan üç makale ilk kez A Dictionary of Marksist Thought, Ed. T. Bottomore ve diğerleri, Blackwell 1983'te yayımlandı. Basil Blackwell ve Tom Bottomore'un nazik bir şekilde izin vermesiyle düzeltmelerle burada yeniden basıldı. Bölüm 8 ilk kez Reading Rorty, Ed. A. Malachowski, Blackwell 1989'da yayımlandı ve burada yeniden basıldı ve bunun için Basil Blackwell ve Alan Malachowski'ye müteşekkirim.
Bölüm 9 Eylül 1988'de Bristol'de, Realizm ve İnsan Bilimleri üzerine Standing Konferansının 4.'sünde yaptığım bir konuşmaya dayanmaktadır. Orada yaptığımız ilham verici tartışmalardan büyük fayda görmüştür. Bana ait “İkinci Baskıya Önsöz”, The Possibility of Naturalism, Harvester Press, 1989 ile yer yer aynı zemini paylaşmaktadır.
Daha şahsi teşekkürlerim de sırasıyla şöyledir. Sekreterlik yardımı için Sue Kelly'ye teşekkürler. Ayrıca Colin Robinson ve Verso'daki herkese sabırlarından ve bu kitabın zamanında ve becerikli bir şekilde yayımlanmasından ötürü büyük teşekkür borçluyum. En önemlisi Hilary Wainwright'a sürekli teşviki ve aralıksız tartışma için teşekkür etmek isterim. - Roy Bhaskar, Kasım 1988
