^#smrgSAHAF Tezakir 21 - 39 - 1991

Derviş Paşa harekatından sonra Zubçe ve Şuma'da çıkan yeni karışıklıklar. - Şuma'lıların çiftlik sahiblerinden şikayeti. - Mec­lis-i ali-i Tanzimat'ca hazırlanan, Türkçe ve Boşnakça basdırılan çiflikat nizam-namesinin Hersek'de mahzende unutulduğu ve ni­zam-name denklerinin meydana çıkarıldığı. - Arif Efendi adlı Mostar'lı bir çiftlik sahibinin hıristiyan bir çiftçiye haksızlığından dolayı muhakeme edilerek Travnik'e sürüldüğü. - Hersek san­cağına aid hisabların tedkiki, toprak mes'elelerinin teftişi, mülki işlerin tanzimi. - Arazi için kurulan komisyonda bir ta'limat­name hazırlandığı. - Nevahi-i asiye ele-başılariyle temasa baş­lanması. - Bosna'da asakir-i nizamiyye tertibi için teşebbüs. ­Müslüman ve hıristiyan eşraf çocuklarından ba'zılarının Saray-i hümayun'da silahşor unvaniyle istihdam için İstanbul'a gönde­rilmesi. - Nevahi-i asiye rüesasının, bir ikisi müstesna, Mostar'a gelerek Cevdet Efendi ile müzakerelerde bulunmaları. - Bun­lardan ba'zılarına ma'aş bağlanması. - Mostar ileri-gelenlerin­den Hacı Draço'nun Nevahi-i asiye rüesasını tevkif ettirmesi tav­siyesine Cevdet Efendi'nin, devlete emniyet gösterenlere yapıla­cak mu'amelenin bu olmadığı yollu cevabı. - Hükumetin ada­leti sayesinde Liyubuşka'lıların, bilhassa latinlerin (katolikler) inkiyad ve temayül göstermeleri. - Avusturya'dan pasaport alanların bu pasaportları yırtarak devlete bağlanmaları. - Ya­pılan islahatı yüz üstü bıraktırmak isteyen Avusturya'lıların tez­viratı ve islâhat hareketlerinde başarı gösteren Binbaşı Hafız Efendi'nin, İstanbul'dan verilen emir gereğince, Cevdet Efendi riyasetinde bir komisyon tarafından muhakeme edilmesi ve istin­tak esnasında, tezviratın başlıca amili olan Avusturya konsolo­sunu müşkil duruma sokan cevablar vermesi. - Hafız Efendi'­nin kaymakamlığa terfi' edilmesi. - Mostar ile Koniça arasında bir araba yolu inşasına teşebbüs. - Katoliklerin rüşdiye mekte­bine talebe getirmeleri ve bu mektebe mahrec olmak üzere Mos­tar'da bir tedris müessesesi açılmasına ihtiyac hasıl olması.­Müslüman katolik ve ortodoks çocuklarının bir müslüman hoca­dan okuduğu bu mektebin latin mektebi adıyla şöhret bulduğu. - Mostar'daki teftiş işlerin sona ermesi. - Cevdet Efendi'nin Mostar'dan Saray Bosna'ya hareket ettiği.

Tezkire No. 22

Saray Bosna'da karşılarna. - Mektebleri teftiş. - Bosna'­daki mülki ve mali durumun Hersek'deki gibi karışık olmadığı.­ Eski müfettiş Ziya Bey'in acele ba'zı icraatı. - Vali Osman Pa­şa, defterdar Naşid Efendi. - Hükumet erkanının konsoloslarla iyi münasebetleri. - Bosna'da kış. - Cevdet Efendi baloda.­ İdari ve askeri alanda değişiklik. - Boşnakların içtima'i hayati. ­Ticari münasebetlerde dikkati çeken dürüstlük. - Eyalet ida­resinin, bilhassa aşarın islahı için komisyon. - Bosna'da yeni askeri teşkilat yapılması fikrinin vilayet erkanı tarafından müsa'id karşılanması. - Bu teşkilatta ta'kib edilmesi gereken usul hak­kında Cevdet Efendi'nin mutila'ası. - Va' izler ma'rifetiyle hal­ka yapılan telkin. - Yeşil şeritli elbise giymiş zuhaf askerinin iştirakiyle bayram alayı. - Hatib Efendi'nin müessir hutbesi. ­Boşnaklarda askerliğe temayül. - Bihke'li Mehmed Paşa kona­ğında Uzun Abdullah Efendi reisliğinde toplanan Meclis-i mu­vakkat ve bu meclise katılanlar. - Kazasker Cevdet Efendi Bosna'lılardan asker istiyor. - Yirmi dört gün süren gizli mü­zakereler. - Bosna'dan kur'a ile asker alınmasına, bu askerin Bosna dışına gönderilmemesine, Yenipazar ve Hersek'in Kara­dağ hüdudundaki kaza ve nahiyelerinde koloni militer (colonie militaire) usulünde bir nev'i yerli müstahfız asker tertib edilme­sine dair karar. - Bosna'lıları askerliğe alıştırmak için Bosna taburlarına yerli bey ve ağaların veya oğulların zabit ta'yin edilmesinin muvafık görülmesi. - Bosna askerine yeşil şeritli tali'a elbisesi giydirilmesine, Bosna'lıların yeşil rengi çok sevdiklerine dair. - Hükumet konağında erkan-ı eyâletin ve meclis-i kebir âzâsının Cevdet Efendi riyasetinde ictima'i. -Askerliğin lüzum ve ehemmiyeti hakkında Cevdet Efendi'nin konuşması, Müfti ve Hatib Efendilerin heyecanlı sözleri.­Bosna'da askeri teşkilat yapılmasının herkes tarafından tasvib edilmesi. - Bosna askerinin bu memleketten dışarı çıkarılma­ması hususunda ileri sürülmüş olan şart tasvib edilmiye­rek, Bosna askerinin yalnız Bosna taburlarına alınacağı kay­diyle iktifa olunduğu. - Bosna'da askeri teşkilâttan hoşlanma­yan Avusturya'lıların tezvirleri. - Boşnakların sebat ve metaneti'Askere alınacak delikanlılar ve nişanlıları. - Bosna'da bahar. ­Mesire alemleri. - Cevdet Efendi gençlerin evlenmelerini ko­laylaştırıyor. - Boşnak kızları nişanlılarını askerliğe teşvik edi­yorlar. - Müfettiş Efendi mesirede. - Fakir bir delikanlı ile bir genç kızın aşk macerası. - Gençlerin evlendirilmesi. - Boş­nak kızların şarkıları. - Askerliğe heves umumileşiyor. - Ara­zi-i emiriyyenin erkek ve kız evlada ikili birli intikali mes'elesi.­Taşlıca kaymakamlığının idari ve mali karışıklığı. - Teftiş he­ye'tinin Saray Bosna'dan Taşlıca'ya müteveccihen yola çıkması.

Tezkire, No. 23

Gorajde ve Çayniça yoluyla Taşlıca'ya. - Bu kazanın mül­ki ve mali işlerini islahı. - Taşlıca ahalisinin ba'zı adetleri. ­Taşlıca'da hayatın, para tedavülü görülmiyecek kadar, ibtidai olduğu. - Karadağ'lıların tecavüzü dolayısiyle Kolaşin-i bala ahalisinin hicrete mecbur oldukları ve Kolaşin'in tahkimi gerek­tiği. - Dahiliye kitibi Saib Bey'den, Fuad Paşa-zade Nazım Bey'in öldüğünü bildiren mektub. - Bu mektuba Cevdet Efen­di'nin cevabı. - Prepol yoluyla Siyeniça'ya. - Askerliğin Ye­nipazar sancağında tatbikına dair. - Rugova malisorlarının Va­sovik'e tecavüzlerini önlemek kararı. - Kolaşin'in tahkimi için Miralay Selim Bey ile Hüseyin (Hüsni) Efendi'nin gayretleri. ­Tara nehri üzerine köprüler, Karadağ hududunda biri Fuad Paşa kulesi, diğeri Cevdet Efendi kulesi adıyla iki kule yaptırıl­ması. - Yenivaroş, Priboy, Vişegrad. - Sokollu Mehmed Pa­şa'nın Drin köprüsü. - Üç ayağı harib olan bu köprünün mü­hendis Linardoviç ma'rifetiyle ta'mir edilmekte olduğu - Köprübaşında ve kasaba tarafındaki han, hamam ve imaret hadâbeleri - ­Kışla olarak kullanılabileceği anlaşılan hanın ta'mirine teşeb­büs. - Çelebipazarı, Vlaseniça, Birçe Gradçaniça. - İzvornik sancağının merkezi olan Tuzla-i zir kasabası. - Bosna eyaletinde bazı köyler kaza merkezine çok uzak olduğundan bu gibilerin yakın kazalara bağlanması. - İspiç nâhiyesindeki Suzina mer'­ası yüzünden Karadağ ile ihtilaf. - Kaymakam Hafız Bey'in Karadağ komiseri ile görüşerek bu ihtilafı halletmesi. - Drin nehri mecrasında bir kayalığın barutla atılarak kereste nakliya­tının kolaylaştırılması. - Trebin tarafındaki nevahi-i âsiye me­s'elesi. - Sutorina'da bir karantina-hane ile Grab boğazında bir kule inşası.-Luka Vukavloviç'in isyana hazırlanması, fakat baş­ka kabilelerle anlaşamadığından ailesiyle ve beraberindeki uskok­larla Karadağ'a çekilmesi. - İzvornik sancağında miriye aid Hüseyin Kaptan çiflikatı ile üç miri çiftliğin mültezimleri tara­fından yapılan te'addilerin ba'zı ayaklanmalara sebeb olduğu. ­Bu mes'elenin halli için İzvornik metropolidi ile müzakere.­ Çiftçilere ekip-biçtikleri yerlerin tefvizi ve bu mu'amelenin kato­lik çiftçilere de teşmili. - Çiftçilerin altı seneliğine aldıkları toprakları kariyle ashab-ı alakaya satarak yine işçi durumuna düşdükleri. - Bosna askeri teşkilatına aid olup İstanbul'dan gelmesi beklenilen fermanın gecikmesi dolayısiyle ba'zı şayi'alar çikması. - Tuzla'dan avdet. - Poliçe köyü ve buraya vaktiyle gelen faal bir hocanın gayreti sayesinde maarifin terakki etmiş olduğu. - Köy mektebinin iyi durumu. - Paşa-hanı, Zavido­vik, Zepçe, Vranduk, İzniça, Busovaça, Vites, Ekşi-su.

Tezkire, No. 24

Saray Bosna'ya dönüş. - Bosna'da saraclık. - İsyan şayi­'aları. - Şehrin ileri gelenlerinden mürekkeb olarak kurtilan komisyonda mahallar defterlerinin yoklaması. - Girid'li Mustafa Paşa-zade Mirliva Salih Paşa'nın Bosna'ya ferman getirmesi, ve bu fermanın Saray Bosna dışında me:rasimle karşılanması. ­Cevdet Efendi'nin nutku. - Mostar müftisi Mustafa Efendi'nin sözleri, Travnik müftisi Derviş, Saray Bosna müftisi "'Mustafa Efendi'lerin du'âları, - Boşnaklarda heyecan. Asker yazılmakta acele etmeleri. - Gönüllülere yeşil şeritli tali'a elbiseleri giydirilmesi. - Nizamiye askerleri ile boşnak gençleri arasında dostluk. - Saray Bosna delikanlılarıı:ıın askeri ta'limlere, hevesi ve bu hevesin bütün eyalette intişarı. - Teşkil edilen taburlara Bosna ileri gelenlerinden zabit ta'yin ediliyor. - Koloni militer usulü tatbik edilecek kazalar. - Askeri tensikaatın bütün Bosna'­ya: yayılması. - Bosna'da teşkil edilen üç taburun o sene yalnız gönüllülerden mürekkeb olacağı, kur'a usulünün ertesi seneye bırakılacağı. - İhlivne kazası Grahova nahiyesinde dört köy ahalisinin Avusturya'nın tezvirleriyle mahalli idareye karşı dur­mağa teşebbüs ettiği. - Bosna'daki askeri tensikaatı duraklatma­ğa çalışan Avusturya hükumetine Hariciye nazırı Ali Paşa'nın şiddetli bir takrir vermesi ve Avusturya'lıların politikayı değiş­tirmesi. - Bosna alay sancağı - Boşnak şairi Fra Gurgo Mar­tiç'in sancak için yazdığı Boşnakca manzûmenin Türkçe tercümesi. - Bu manzûmenin muzıka yüzbaşısı Fuad Ağa tarafından marş halinde bestelenmesi. İstanbul'dan gönderilen sancağı kışla karşısındaki At-meydanı'nda merasimle alaya "teslim edilmesi. - Yeni askerin marş söyleyerek yaptığı başarılı geçid res­mi. - Cevdet Efendi'den Sadâret yaveri Binbaşı Hilmi Bey'e mektub – Travnik'de ikinci tabur sancağının teslim merasimi.­- Saray Bosna ve Travnik kışlalarında büyücek birer odanın mek­teb ittihaz edilerek askerlere okuma-yazma öğretmeğe başlanması. -Boşnakları tahsile teşvik. - Bosna birinci alayı birinci taburu İstanbul'da Taşkışla'da.-Fatih Sultan Mehmed'in Bosna'daki lâtin rahiblerine fermanı. - Cevdet Efendi'ye ikinci rütbeden Osmanî nişanı. - Travnik'den Bihk'ye - Sarhadlilerde askerliğe âlaka. - Bosna taburların mevcûdu. - Serhadlilerin durumu - Banyaluka'da - İstanbul'a dönmeğe karar.

TezkireNo. 25

Köyler ve nahiyeler hakkında. - Bosna eyaletinin sancak ve kazaları. - Bosna'nın ihracat ve idhâlâtı.

Tezkire, No. 26

Banyaluka'dan Gradişka'ya. - Sava yoluyla Zemun'a. ­- Zemun'da Belgrad muhafızı Ali Paşa ile mülakat. - Sava vapu­rundan Tuna vapuruna. - Tuna yolculuğunun güzelliği.­Fransa sefiri Marquis de Moustier ile ahbablık. - Siyasi mes'ele­ler ve dini konular üzerinde sohbetler. - Ceydet Efendi' Marquis de Mostier'ye İsâmiyeti anlatıyor ve yanlış kana'atleri düzelti­yor. - Köstence'den vapurla İstanbul'a geliş. - Fuad Paşa'yı ziyaret. - Bosna'dan getirilen dört boşnak çavuşunun ma'iyyet-i seniyye'deki yirmi dört çavuşa ilhakı. – Cevdet Efendi'ye Bos­na'da gösterdiği başarıdan dolayı bir şeşhaneli tüfenk hediye edil­mesi - Cevdet Efendi'nin Fransa sefir i ile münasebatı ve Me­şihat'e getirileceğine dair şayi'alar.- Babıali'de uyanan kuşku.­Cevdet Efendi Şeyhülislam olduğu takdirde sefirlerin Bab-ı fetva'­ya gidip-gelmeğe başlayacağına ve bunun ba'zı mahzurları olaca­ğına dair Hariciye teşrifatcısı Kamil Bey'in sözleri. - Âli Paşa'­nın bu sözlere önem vermiş olacağı.- Cevdet Efendi'nin İstan­bul'da kalması hoş görülmüyor. - Cevdet Efendi, bir vükela en­cümeninde Gavur-dağı, Hısn-Mansur ve persim'in asi durumunu bahis konusu ediyor ve bu havalideki başı boş aşair inzibat altına alınırsa nüfus bakımından ele çok serrr;ıaye geçeceğini, kur'a dai­relerinin ferahlıyacağını, sonra da gayr-ı müslim tebe'anın askere alinması mes'elesinin düşünülebileceğini ileri sürüyor.- Anado­lu'da islahat,yapmak üzere bir fırka-i askeriyye kurulmasına, Dör­düncü ordu müşiri Derviş Paşa'nın kumandanlığa ta'yinine, Cev­det Efendi'nin de bu hey'ete fevka'l-ade me'muriyyet-i mahsusa ile iştirakine karar veriliyor.

Tezkire No. 27

Gavur-dağı ile Kürd-dağı karışıklığının artması ve asilerin yabancılarla münasebete giriştiği şayia'sı çıkması üzerine Fırka-i islâhiyye'nin önce Kozan havalisini ita'ate alması uygun görüldü­ğü. - Kozan-oğullarının menşe'i. - Kozan havalisi Sis'de otu­ran Divan-oğı.{llarının hükmü altında iken "Kozan-oğullarının tegallüb etmesi. - Hacı Ağa ve kardeşi Topal Ağa. - Topal Ağa-zade Yusuf Ağa'nın bir derebeylik kurması. - Yusuf Ağa'­nın Kozan havalisini şarkı ve garbi diye iki kısma ayırması. ­Kozan-ı garbi ağası Çadırcı Mehmed Ağa. - Kozan-ı şarki ağası Samur ağa. - Çadırcı'nın Mısır'lı İbrahim Paşa'yı mağlub etmesi ve bu galebeden şımarıp Osmanlı hükumetine karşı tavur takınması. - Arabistan ordusu müşiri Kıbrıs'lı Mehmed Paşa tarafından gönderilen kuvvetlerin başarısızlığa uğraması. - Sa­mur Ağa-zadeler. - Kozan-ı garbı ağalarına kaymakam, Ko­zan-ı şarkı ağalarına müdir denildiği. - Her iki Kozan'da du­rum. - Aşiretlerle mücadele. - Ermeni tacirler. - Kozan'ın kapalı bir bölge olduğu. - Kozan'ın Kayseri ve Niğde sancaklarından Zamantı suyu ile ayrıldığı. - Karsantı-oğulları. - Rum nahiyesi. - Kozan-ı garbi ağalarının kışlağı Belenköy. - Kozan havalisinde aşiretler ve köyler. - Varsaklar. - Sis kasabası. ­Sırkıntı ve Afşar aşiretleri. - Lek, Karintili ve Hacılar aşiretleri.­ Kozan ile Kars-ı Zülkadriye'yi Sunbas suyunun ayırdığı.­ Yağbasan kabilesi. - Kozan-ı şarkinin şarktan Aziziye sancağı ile hem-hüdud olduğu. - Kozan-ı şarki ağalarının makam Gür­leşen. - İki Kozan ağalarının müşterek mes'elelerini görüştükleri Feke. - Bu havalideki köyler ve aşiretler. - Kozan'ın ikiye ay­rılmasında coğrafi zaruretler gözedilmediğine, yalnız aşairin du­rumuna bakıldığına dair. - Zeytun. - Aziz Paşa harekatının başarısızlığı ve bunun sebebi. - Zeytun'un beş köyü. - Ermeni koca-başıları. - Fransızların Zeytun ile ilgilenmeleri ve Ali Pa­şa'nın bu havalide islahat yapılması hususunda Cevdet Efendi'ye yetki vermesi. - Maraş havalisinde ahalinin Zülkadriye'li ve Bayezid'lı diye iki zümreye ayrılmış olduğu. - İki zümre arasın­da mücadeleler cereyan ettiği. - Maraş beyi Süleyman Paşa. ­Ceyhan boyları. - Noğay muhacirleri. - Ceyhan nehrinden Belen boğazına kadar olan dağlara Gavur-dağı (Cebel-i Bereket), buna muvazi ve Kilis tarafında bulunan dağlara da Kürd-dağı denildiği. - Deli Halil. - Kenar nahiyeleri. - Kürkütlü na­hiyesi. - Eşkiya yatağı olan Çerçili nahiyesi. - Tiyek, Ekbez ve Hacılar. - Çoban-oğulları. - Amik ovasında kışlayan Reyhani­ye aşiretinin boybeyisi Ahmed Paşa-zade Mustafa Bey. - Gavur­dağı ile Kürd-dağı arasından geçen yolun eşkiya ta'arruzuna ma'­ruz bulunduğu. - Gavur-dağı'nın, Ceyhan boylarından Ulaşlı dağlarına uzanan kısmı, Bulanık kazası. - Ulaşlıların beş oymağı ve bunların başındaki ocaklar. - Yarpuz köyü. - Mısır'lı İbra­him Paşa'nın Yarpuz'a ta'arruzunda Ali Bekir-oğlu'na mağlubi­yeti. - Çatalbaş Mustafa Paşa. - Beş Ulaşlı ocağından birinin diğer dördü tarafından imha edildiği. - Yarpuz'un Karayiğit­oğullarına geçmesi. - Kıyı nahiyesi. - Ulaşlı ağalarının Küçük Ali-oğullariyle münasebatı. - Tecirli aşıreti. - Küçük Ali-oğlu Halil Paşa ile Payas beylerinden İmamağa arasındaki husumet.- Payas'ın metrûk bir halde kalması. - Halil Paşa-zade Dede Bey ile Adana valisi Belen'li Mustafa Paşa. - Halil Paşa'nın küçük oğlu Musdık Paşa ile İmam Ağa'nın torunu İmam Bey arasında husûmet. - Kabuli Paşa'nın tavsiye ve israrı üzerine Musdık Paşa İstanbul'a naklolunur, oğlu Dede Bey de Ali Bekir-Oğlu'na dehalet eder, Ulaşlı ağalarının şekaaveti artar. – Götürüldüğü Edirne'den kaçıp Kürd-dağı'na gelen Deli Halil'in isyanı.­ Niğde ve Kayseri hüdûdundan Maraş ve Elbistan'a, Sivas vila­yeti hüdudundan İskenderun, Belen ve Antakya kazalarına kadar olan sahanın isyan bölgesi halini aldığı ve Fırka-i islahiyye'nin önce buraları yatışdırması lazım geldiği. - Fırka-i islahiyye'nin tertib ve tanzimi. - Seçme askerler ve değerli subaylar. – On beş tabur piyade, iki alay suvari, beş cebel topu. - Fırka-i isla­hiyye hey' eti yedi tabur piyade, bir alay suvari, bir hayli top ve mühimmat ile 24 zilhicce 1281 günü beş beylik vapura râkiben İstanbul'dan hareket eder. - Askeri işlere Derviş Paşa'nın, mülki işlere Cevdet Efendi'nin bakacağı. - Seraskerlik makamının şifahi ta'limatı gereğince Cevdet Efendi'nin erkan-ı harbiyye üzerinde ma'nevi bir nezareti olduğu.

Tezkire No. 28

Fırka-i islahiyye erkanının yolculuk esnasındaki müzakere­leri. - Asileri istîmana da'vet için İstanbul'da hazırlanıp basdırı­lan beyan-namenin sureti. - 2 muharrem 1282 cumartesi günü İskenderun'a muvasalet. - Askerin Belen tarafında, tepelere ku­rulan çadırlara yerleşdirilmesi. - Derviş paşa ile Cevdet Efendi Payas'da. - Kozan Gavur-dağı ve Kürd-dağı cihetlerine beyan­nameler gönderildiği. - Girid'den beylik vapurla getirilen bir ta­bur asker. - Mecidiye firkateyni alıkonularak diğer gemilerin iade edilmesi. - Haleb ve Adana valileri, Reyhaniye aşıreti boy­beyisi Mürsel-zade Mustafa Bey. - Hacılar nahiyesi beyi Paşo ve Tiyek'li Mehmed Bey'lerin mutava'atı. - Fırka-i islahiyye Belen ve Kırıkhan yoluyla Amik ovasında. - Gavur-dağı yamacındaki Soğuk-su'da. - Kargılı'da Ordu köyü kuruluyor. - Tiyek, Ekaz ve Hacılar ileri gelenleri inkıyad ediyorlar. - Tiyek civarında Hassa kasabasının kuruluşu ve Hassa kazasının teşkili. - Tahrir-i nüfûs ve kur'a. - Karafakılı aşiretine baskın. - Deli Halil'in Gavur-dağı'na firarı. - Kürd-dağı aşıretleri. - Kürd-dağı'nın İzziye adıyla bir kaza haline konulması. - Gavur-dağı'nın şark kısmında islahat. - Çerçili eşkiyasını tenkil hareketleri. - Fır­ka-i islahiyye'nin bir müfrezesinin kumandanı Kurt İsmail Paşa Mağara nahiyesinde. - Fırka-i islahiyye Nigolu kalesi civarında. - Kalenin ta 'mıri. - Derviş Paşa ve Cevdet Efendi kulelerinin inşası. - Nigolu'da Büyük İskender' e aid bir kitabe. - İslahiye kasabasının te'sisi ve bir kaza teşkili. - Aşiretleri iskan. - Kür­kütlü nahiyesinde kur'a. - Deli Halil Kayabaşı köyünde.­ Kayabaşı'na baskın. - Eşkiyanın Ulaşlı dağlarına firarı. - Ulaş­lı ağalarından üçünün inkıyadı. - Ali Bekir-oğlu Ali ve Dede Bey'lerle Deli Halil'in isyanda devamı. - Fırka-i islahiyye Bula­nık kazasının Kişnez köyünde. - Ulaşlı dağlarında tahrir.­ Köylerden erzak satın alınması ve fiat takdiri mes'elesi. - Halkın hükumete bağlanması. - Ağalar nüfuzunun kırılması. - Çukur­ova tarafına geçildiğinden Haleb ve Maraş cihetine aid hisabla­rının kesilmesi, ve Ferik Seyyid Paşa'nın Haleb'e iadesi. - Arslan Paşa ile Aleşkird'li Mehmed Bey'in suvarileri. - Kazan-oğulları arasında ihtilaf. - Kozan-ı şark i müdiri Yusuf Ağa'nın azli. ­ Kurt İsmail Paşa kuvvetleri Rumgöz ovasında. - İskan mes'elele­ri. - Tecirlilerle çarpışmalar. - Kişnez'den Çukurova'ya iniş.­ Kıyı nahiyesinin merkezi Hacı-Osmanlı köyü. - Ali Bekir-oğlu'­nun kuşatılması. - Kars-ı Zülkadriye'yi ihyaya teşebbüs. - Çu­kurova'da durrac (çil) avı. - Köylüler arasında paranın te'am­mümü. - Hacı Osmanlı köyünde Osmaniye kasabasının te'sisi ve bir kaza teşkili. - Tecirli ve Cerid aşiretleri ağalarının inkıyadı. Tecirli kethüdası Süleyman Ağa'nın derdi. - Garib adetler. - Derviş Paşa kuvvetleri Ali Bekiroğlu kuvvetleriyle karşı karşıya.­ Bir dağ muharebesi. - Derviş Paşa harekatta iken Cevdet Efendi karargahda kumandan vekilliği ediyor. - Deli Halil ile Dede Bey'in dehaletleri. - Kozan-ı garbi ağası Ahmed Ağa serkeşlikde ber-devam. - Hemite kalesi civarında. - Çukurova'yı tasvir.­ Sis kasabası. - Katoğikos Kirağos Efendi. - Kozan-oğlu Yusuf Ağa'nın tutumu. - Sis kasabası dışında taşdan bir minbel' yap­dırılarak bütün ordu ve ahalinin iştirakiyle cuma namazı kılın­ması. - Kozan-oğullarını başka yerlere nakili. - Ali" Bekir-oğlu Ali Ağa'nın dehaleti. - Binbaşı Hüseyin Hüsni Bey'in Kozan­oğlu Ahmed Ağa'yı ikna' ederek Sis'e getirınesi. - Ulema ve sulehadan Kisenit'li Hacı Ömer Efendi. - Ahmed Ağa'nın mirimiranlıkla Kütahya kaymakamlığına ta'yin edilmesi. - Kolera salgını. - Kozan'da idari teşkilat. - Feke. - Yusuf Ağa'nın, Sivas'a götürülürken firar etmesi. - Derviş Paşa ile Cevdet Efendi Belenköy'de. - Koleradan ölen Kirağos Efendi'nin yerine Ayintab merhasası Niğoğos Efendi'nin katoğikosluğa intihabı.­ Mülki işleri Hüsni Paşa'ya, askeri işleri Kurt İsmail Paşa'ya bırakarak, Fırka-i islahiyye'nin avdete karar vermesi. - Yusuf Ağa'­nın isyanı. - Harekatın yeniden başlaı:!1ası~lı- Cevdet Efendi'­nin bir casusu idam ettirmesi. - İsyanın basdırılması ve yaka­lanan Yusuf Ağa'nın, firar ederken öldürülmesi. - Karinti köyünün yakılarak ahalisinin Çukurova'ya indirilmesi. - Kolera salgının sönmesi. - Kozan-oğullarının nakline devam edildiği.­ Sırkıntı aşiretinin iskanı. -- Yaver Paşa'nın Karsantı-oğlunu İs­tanbul'a sevk emesi. - Derviş Paşa ile Cevdet Efendi'nin Payas'­dan vapura binerek cumadel'ahire sonlarında İstanbul'a dönmeleri.

Tezkire, No. 29

Cevdet Efendi'nin Meclis-i vala balığından Meclis-i ali-i ha­zain balığına nakli. - Varakır"i sahiha nizam-namesi. - Kozan'­da kur'a-i askeriyyenin tamamlandığına ve bir çok gönüllü zuhur ederek askere kayd olunduğuna dair Kurt İsmail Paşa'dan telgraf geldiği. - Kars-ı Zülkadriye kazasında bulunan Binbaşı, Hüse­yin Hüsni Bey'in himmetiyle Pazar-yeri nam mahalde Kars-ı Zül­kadriye kasabasının inşa ve ihya olunmakta olduğu. - Ayas ve Yumurtalık limanlarıyla Karataş iskelesinin ve daha ba'zı yerle­rin keşfi için Payas tarafında bırakılmış olan Ahmed Muhtar Bey'in gönderdiği takrir, ahval-i Kal'ataş, ahval-i Ayas.

Tezkire, No. 30

Fırka-i islahiyye'nin hisabları. - Her türlü masrafların dört bin dört yüz küsur kese akçe tuttuğu. - Meclis-i vükelada bu masrafların kırk-elli bin kese tahmin edildiği. - Meclis-i vala reisi Yusuf Kamil Paşa'nın, pek hisabi bir zat olan Cevdet Efendi ta­rafından bu hisabın yirıni-yirmi beş bin kese ile kapatılacağını söylediği. - Pek az bir masrafla işin halledilmesine Fuad Paşa'­nın inanmadığı. - Çok masraf gösterildiği takdirde vükelanın memnun olacağının anlaşıldığı. - Kozan islahatından önce va'd edilenlerin yerine getirilmediği ve Cevdet Efendi'ye tebdilen birinci rütbeden Osmani nişanı dahi verilmediği. - Sultan Abdülaziz'in Derviş Paşa ile Cevdet Efendi'yi kabul ederek taltif ve birer murassa' enfiye kutusu hediye ettiği. - Evvelce akdedilen istikrazın mucib sebeblerinden biri Fırka-i islahiyye masrafları olduğundan bunların az gösterilmesinin politikaya uymadığı. ­Mütercim Rüşdi Paşa'nın ta'rizleri. - Ansızın İstanbul'a dönü­şü hoşa gitmeyen Cevdet Efendi'nin Meşihat'e getirilmesi bahis konusu olduğu ve ba'zı vükelanın buna aleyhdar bulunmuş ol­duğu. - Cevdet Efendi'ye vezaret tevcihi mes'elesinin tazelenme­si. - Kendisin evvelce bu yolda vaki' olan teklifleri neden kabul etmediği. - Bu defa ikna' edilen Sultan Abdülâziz, Cevdet Efen­di'nin uhdesindeki kazaskerlik payesinin vezarete tebdilini fer­man eder. - Arpalık karşılığı olarak bâ'berat on bin kuruş ma'aş-ı zâtî. - Fuad Paşa konağında Cevdet Efendi'ye, Ali Paşa ile Mabeyn-i hümayun baş-katibi Emin Bey hazır olduğu halde ira­de-i seniyye tebliğ olunur. - Paşa olan Efendi sarığı çıkarıp fesle kalır; Fuad Paşa'nın verdiği elbise ile Saray'a gider; Padişah'dan iltifat görüp atiye ve ihsana nail olur. - Tuna, Bosna ve Suriye'­deki vilayet usulüne uygun olarak Haleb ve Adana vilayetleri Ko­zan ve Maraş sancakları birleştirilip Cevdet Paşa'ya tevdh olunur.

Tezkire, No. 31

Hassa kışlasındaki tabura ta'arruza kalkışan ve gönderilen kuvvetlere teslim olmak zorunda kalan Tiyek'li Mehmed Bey'in Niş kalesinde habsedildiği. - Tuna, Bosna ve Suriye vilayetle­rinde tatbik edilmekte olan vilayet nizam-namesinin Haleb'de de uygulanması için teşkilata başlandığı. - Fırka-i islahiyye'nin, Cevdet Paşa'nın nezaretinde olmak üzere Kurt İsmail Paşa'ya ihale edildiği.- Fırka-i islahiyye'nin bütün Anadolu'da yapması mutasavver islahatın Eflak ve Boğdan'da çıkan karışıklık yüzünden geri kaldığı. - Tuna vilayetinde bir ihtiyat ordusu teşkili zaruretiyle bir kaç taburu İstanbul'a iadesi lazım geldiği. - Cev­det Paşa Haleb'de.

Tezkire, No. 32

Kozan-ı garbi'de isyan. - Asilerin Belenköy'e ta'arruzu.­ Zabtiye kuvvetlerinin yetişmesi ve Kisenit'li Hacı Ömer Efendi'­nin varsakları hükumete yardıma teşvik etmesi. - Kurt İsmail Paşa'nın, isyanı basdırması. - Cevdet Paşa Maraş'da. - Bin­başı Hüseyin Hüsni Bey'in himmetiyle ihya edilen Kars-ı Zülkad­riye. - Temel açıldıkca çıkan renkli taşlardan yapılmış bağçe tahları. - Hemite kalesi civarında Bozdoğan aşiretinin iskanı ve inşaatta eski bina kalıntılarından istifade edilmesi - Kars-ı Zülkadriye'de hükumet konağı yapılamadığı ve me'murların çadırda çalışdığı.- Fuad Paşa'nın Sadaret'ten azli ve Mütercim Rüşdi Pa­şa'nın Sadrazam olması. - Meclis-i vala reisi Kıbrıs'lı Mehmed Paşa ile Sadrazam'ın yeni vilayet teşkilatı usulüne mu'arız bulundukları. - İfrat derecede tasarruf usulünün imar fa'aliyetine ma­ni' olduğu. - Kars-ı Zülkadriye'den Sis'e. - Gelişen zira'at. Ceyhan nehrine kadar göz alabildiğine pamuk tarlaları. - Ko­zan mutasarrıfı Salim Paşa'nın yeni teşkilatın tatbikında göster­diği başarı. - Adana'da hapishanenin kötü durumu. - Osma­niye, İslahiye ve Aziziye yoluyla Halebe avdet. - İslahat bölge­lerinde yapılan ve yapılması gereken işlerin i~ahını ve imar fa'ali­yeti için tahsisat talebini mutazammın olarak Cevdet Paşa'nın Maliye nazırı Şirvani - zade Rüşdi Paşa'ya yazdığı tahrirat

Tezkire, No. 33

Zeytun bölgesinin kolera salgını yüzünden geri kalan isla­hatı. - Binbaşı Hüseyin Hüsni Bey bir bölük piyade ile Zey­tun'da. - Zeytun bölgesi etrafında tahşidat. - Durumu kavra­ yan Zeytun'luların Hüseyin Hüsni Bey'e mutava'atı. – Hüseyin Bey'in Zeytun'da zabtiye teşkilatı yapması. - Zeytun merkez olmak üzere bir kaza ve yeni usule uygun olarak meclisl er teşkil edilmesi ta'yinler yapılması. - Kazan'ın ma'nevi fâtihi olan Hüseyin Hüsni Bey'in Zeytun'un islahına da muvaffak olduğu.

Tezkire, No. 34­

Gavur-dağı'nda bulunmakta olan Deli Fakı'nın istisali için Kurt İsmail Paşa'ya emir verildiği. - Deli Fakı'nın dehalete mecbur olması ve Haleb'e gönderilmesi. - Ali Bekir-oğlu yur­dunda iskanın yasak edilmesi. - Yarpuz'da yarım tabur asker alacak genişlikte bir kışla inşası ve buraya İslahiye kışlasından ya­rım tabur getirilmesi. - Kurt İsmail Paşa'nın Kazan dağlarının . kilidi durumunda olan Feke'de bir tabur asker alacak genişlikte bir kışla yapdırıp içine bir tali'a taburu yerleşdirdiği. - Aneze'- i nin Fed'an aşireti ikiye ayrılıp mücadeleye tutuşdukları. – Bu çarpışmalar sırasında Şeyh Cud'an'ın hükumet kuvvetlerine sığı­nan Şeyh Duham'a hücumunda hükumet kuvvetlerinin müdahale etmesi ve saldıranları bozguna uğratması. - Şeyh Cud'an'ın de­haleti. - Deli Fakı ile Şeyh Cud'an Haleb'de Cami'-i Emevl'de okunan Mevlid'de ve şehir dışında yapılacak şosenin başlama me­rasiminde.

Tezkire, No. 35

Haleb vilayetinin altı sancağı yeni usule göre tanzim olunup yalnız Zor sancağının eski şekilde bırakıldığı. - Haleb ma'mure­lerinin hüdudu ve çöl itibar olunan saha. - Ma'murelerin mu­hafazası için askeri tedbirler. - Haleb'de beledi suvari ve piyade zabtiyesi. - Haleb valisi Cevdet, Suriye valisi Raşid ve Beşinci ordu müşiri Derviş Paşa'ların Hama'da toplanarak, urban teca­Yüzlerine mani' olmak üzere bir kuvve-i seyyare teşkili hakkında karara varmaları. - Hama'da tanzim olunan karar-namenin su­reti. - Haleb'de müfrezelerin tertib edildiği. - Kiepert'in ha­ritası tashih olunmak şartıyla Hüseyin Bey tarafından bir harita yapılıp basdırıldığı .

Tezkire, No. 36

Haleb vilayeti sancak ve kazalarını, vilayetin ne kadar haneyi havi olduğunu gösteren tafsılatlı cedveller. - Haleb'in çöl kıs­mındaki aşiretlere dair. - Haleb, Ayintab, Kilis ve Tarsus'da ulema ve şuaradan bir kaç zat

Tezkire, No. 37<*>Haleb vilayetinde asayiş. - Haleb ile Birecik arasında şose.­Cevdet Paşa'ya Divan-ı ahkam-ı adliyye riyasetinin tevcihi.­ Haleb'den ayrılırken şehir dışında yapılan uğurlama merasimin­de Cevdet Paşa'nın Haleb vilayetinin iktisadi durumuna temas ederek söylediği veda' nutku. - Haleb mektubcusu olup, Di­van-ı ahkam-ı adliyye baş-kitabetine ta'yin olunan Halet Bey'in, Haleb şafi'i müftisi Turmanini Ahmed Efendi'den getirdiği mek­tuba Cevdet Paşa tarafından cevaben yazılan arabca mektubun sureti. - Haleb valiliğine vezaret rütbesiyle Maraş mutasarrıfı Naşid Paşa'nın Diyarbekir vilayetine Kurt İsmail Paşa'nın ta'yin edildikleri. - İskenderun demir-yolunun keşfi için Haleb'e gel­miş olan Kaymakam Mes'ud Bey'in Ticaret nezaretine verdiği mufassal ve mühim raporun tercümesi

Tezkire, No. 38

Hıristiyanlığın evâili. - Şark ve Garb kiliseleri. - Ermeni­lerin Şark kilisesinden ayrılarak Eçmiyadzin piskoposunu katoği­kos tanıdıkları. - Sis katoğikosluğun te'essüsü. – Eçmiyadzin ile Sis arasında rekabet. - Sis katoğikosuna bağlı bölgeler. - İs­tanbul ve Kudüs Ermeni patriklikleri. - Katoğikos üstün ol­makla beraber, İstanbul patrikının saltanat merkezinde bulun­mak dolayısiyle ermenilerin merci'i olduğu. - Her sene İstan­bul'dan Eçmiyadzin'e surre gönderildiği. - Eçmiyadzin'e rusla­rın hakim olması. - Mahmud II. zamanında Kazzaz Artin'nin ermenileri ikna' ederek Eçmiyadzin'e surre göndermek usillünü kaldırıp Sis'e ehemmiyet verdiği. - Sis ile Adana arası aşiretlerin fa'aliyet sahası olması ve bunun Sis'e gidip gelmeği zorlaşdır­dığı. - Rusya'nın Eçmiyadzin vasıtasiyle ermenileri kendi tara­fına çekmek istemesi. - Kazzaz Artin'in Reisülküttab Akif Pa­şa'ya söyledikleri. - Akif Paşa'nın Rusya sefareti baş-tercüma­nına susdurucu cevabı. - Ermeni patrikliği için hazırlanan ni­zam-nameye dair. - Sis ile Adana arasında seyahati kolaylaşdı­racak çareler arandığı. - Sis katoğikoslarının intihab şekli hak­kında ileri sürülen fikir. - Patrikhane Nigoğos Efendi'nin kato­ğikosluğunu kabul etmiyor, bu mesele yüzünden çıkan karışıklık halledilemiyor

Tezkire, No. 39

Cevdet Paşa'nın adliye teşkilatı yapmakla ve Mecelle-i ah­kam-ı adliyye namiyle mu'amelat-ı fıkhiyyeyi havi bir kitab te'lif etmek üzere toplanan hey'ete riyaset etmekle meşgul olduğu. ­Divan-ı ahkam-ı adliyye riyasetinin nezarete tahvili. - Cevdet Paşa iki sene hizmetten sonra bu vazifeden infisal ederek yeni teş­kil olunan Maraş valiliğine ta'yin olunur. - Mersin yoluyla Ma­raş'a giderken Çukurova'nın mâ'muriyetini müşahede eder. ­Evvelce teşkil edilmiş olan Haleb vilayeti pek büyük olduğundan, Adana, Payas ve Kozan'ın ayrı bir vilayet haline konulur.­ Bu defa teşkil olunan Maraş vilayetinin hüdudu kat'i olarak tesbit edilmediği, ancak Kozan ile Cebel-i Bereket'in Maraş vilayeti dahilinde bulunduğu. - Bu hüdudu mübhem vilayetin Cevdet Paşa'yı merkezden uzaklaşdırmak için kurulmuş olduğu. Pazar-yeri'nde te'sis edilen yeni Osmaniye kasabası. - Gavur-da­ğı için konulan ve ba'zıları bozulmuş olan esasların düzeltilmesi ­Maraş'da on sekiz gün. - İskenderun tarikıyla İstanbul'a avdet.

İndeks