^{#smrgKİTABEVİ} Abdullah Paşa'nın Balkan Savaşı Hatıratı: Mahmut Muhtar Paşa'nın Cevabı -

Osmanlı ordusu mağlup olmuşsa bu felaketin gerçek sebepleri araştırılıp incelenme­dikçe, bütün milletin seçkin ahlâkının iflas ettiğini söylemek doğru değildir. Özellikle bizimle silâh arkadaşlığı yapalı henüz yarım asır geçmiş milletlerin, bu kadar hızlı bir şekilde fikir değiştirmeleri hayret edilecek bir şeydir. Bu konuda karar verebilmek için mağlubiyetimizin sebeplerini araştırmak şarttır. Bu savaşa Şark Ordusu Kumandanı [Doğu Ordusu Komutanı] sıfatıyla katılmış olmam nedeniyle derlediğim bu hatırat, herkesten çok benim için üzüntü vericidir. - Abdullah Paşa "Milletlerin yükselme, ilerleme, dağılma ve tükenme sebeplerini anlamak için hafızasına bakmak yeterlidir. Orada, bunların hep bir yetenek, bir kabiliyet, bir hak kazanma me­selesinden ibaret olduğu görülür. Halk arasında her ne ortaya çıkar ve yerleşirse hep bu esasa dayanır. O halde gerçeği bütün toplum etkilemektedir. Toplumsal hafızada, genel ahlak ve kabiliyet dışında hiçbir şey meydana gelmez. Öyle olunca, başımıza gelenler de hep yaptıklarımızın cezasıydı." - Mahmut Muhtar Paşa