^{#smrgKİTABEVİ} Alpamış Destanı ve Metinlerarası Göstergeler -

Kahramanlık ve kutlu soy/boy birliği, Türk topluluklarının Orta Asya'dan aldığı merkezî sembollerdir. Alpamış Destanı Altay, Kırgız, Kazak, Başkurt, Özbek, Tatar, Anadolu vd. varyantlarıyla Türk soylu toplulukların köken söylencesidir. Alpamış Destanı ve varyantları epik gelenek, mitsel düşünce ve millî değerlerden oluşan kültürel kodları metinlerarası göstergelerle işaret eder.

Metinlerarası göstergelerde, metindeki temel anlam ve mesaj diğer metinlere duyuş, kod ve söylem olarak taşınır. Yeniden yaratma ve yeniden okuma eylemi olan metinlerarası göstergeler; metinde iletilen anlam ve mesajı kültürel kodlarla aktarır. Çalışmada Alpamış Destanı'nın varyantları içinde en hacimli ve edebî değeri herkesçe kabul edilen Özbek varyantı asıl metin olarak alınmış ve diğer varyantlarla birlikte metinlerarası gösterge işaretleri işlenerek Türk destanlarının ana temaları gösterilmiştir.

Eserin birinci bölümünde destan türü, âşıklık geleneği, destan anlatıcısının işlevleri, edebî metinlerde metinlerarası göstergeler kavramı ve Alpamış Destanı'nın varyantları üzerine bir değerlendirme yapılmıştır.

İkinci bölümde Alpamış Destanı'nın Özbek varyantı; olay örgüsü, zaman, mekân ve anlatıcı teknikleri başlıklarıyla yapı birimleri olarak çözümlenmiştir. Üçüncü bölümde destanın varyantları, ebedî yolculuk sembolü ve bu sembol etrafında gelişen metinlerarası göstergeler olarak evrensel ve millî imajlarla yorumlanmıştır. Dördüncü bölümde Türk kültürünü ifade eden ayırıcı ögelerin çözümlemesi varyantlardaki anlatı geleneğiyle örneklendirilmiştir.

Son bölümde Özbek varyantında halk hikâyesi, masal, efsane, ve fıkra türüyle bağlam oluşturan motiflere yer verilmiştir. Çalışma Türk kültürüne ve halk edebiyatına ilgi duyanlara faydalı olacak disiplinlerarası bir yaklaşımla hazırlanmıştır.

İçindekiler
İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR

ÖN SÖZ

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM DESTAN ANLATMA GELENEĞİ ve ALPAMIŞ DESTANI

Destan Nedir?
Destan Anlatma Geleneği
Âşık
Meddah
Bahşı
Akın
Metinlerarası Göstergeler ve Alpamış Destanı'nın Varyantları
İKİNCİ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NIN YAPISAL ÇÖZÜMLEMESİ

Olay Örgüsü
Birinci Metin Halkası: Evren ve Aile Değerleriyle
Varoluş/Kahramanın Ontolojik Doğumu
İkinci Metin Halkası:
Sevgilinin Çağrısı ve Yolculuğun Başlaması
Üçüncü Metin Halkası: Alpın Er Meydanına Çıkması ve
Yolun Tılsımlı Gücünü Ele Geçirmesi
Şahıs Kadrosu
Başkişi/Başkahraman
Norm Karakterler
Kart Karakterler
Fon Karakterler
Zaman
Mekân
Çevresel Mekân
Olgusal Mekân
Labirent/Kapalı/Dar Mekânlar
Açık/Geniş/Ferah Mekânlar
Dil, Üslûp ve Anlatıcı Teknikleri
Dil ve Üslûp
Anlatıcı Teknikleri
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NDA KAHRAMANIN YOLCULUĞU

Ayrılma/Maceraya Davet/Kahramanın Yola Çıkışı
Erginlenme/Macera/Sınavlar Yolu
Dönüşsel İzlek/Boyut Değiştirme/Eşik Aşaması
Doğum Metaforu /Yeni Bir Yaşam/Balinanın Karnı
Dönüş/Kahramanın Zafer Kazanması/Eve ve
Aileye Kavuşma
Ortak Hafızanın Şifreleri/Arketipler
Yolun Kutsal Rehberi/Yüce Birey Arketipi
Ruhsal Tamamlanma/Anima Animus Arketipi
Sevginin Kutsal Mekânı/Anne Arketipi
Karşıt Güç/Engellenme/Gölge Arketipi
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NDA KÜLTÜREL KODLAR

Geçiş Dönemleri
Doğum
Doğum Öncesi
Kısırlığı Giderme, Gebe Kalma
Çocuk
Ad/İsim
Ad Koyma
Adı Belirleyen Etmenler
Tarihî Kahraman ve Siyasî Liderlerle İlgili Adlar
Ölmüş Büyüklerle İlgili Adlar
Takma Ad
Sünnet
Tören ya da Düğün Hazırlığı
Hediye-Armağan
Evlenme
Evlenme Biçimleri
Evlilik Çağı-Yaşı
Evlenme Aşamaları
Görücülük, Dünürcülük/Kız Bakma, Kız İsteme
Söz Kesimi
Nişan
Düğün
Kına Gecesi
Düğün Töreni
Nikâh-Gerdek
Hediye, Bağış ve Ödemeyle İlgili Âdetler
Ölüm
Ölüm Sonrası
Yas
Dinî İnançlar/İnanışlar
Rüya ve Rüya Yorumu
Saçı, Zekât ve Muştuluk (Müjde) Geleneği
Toplum ve Sosyal Hayat
Sayıların ve Renklerin Dili
BEŞİNCİ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NDA DİĞER EDEBÎ TÜRLERE AİT BAĞLAMLAR

Halk Hikâyesi
Kahramanın Ailesi
Kahramanın Doğumu
Kahramana Ad Verilmesi
Kahramanların Yetişmesi ve Eğitimi
Kahramanların Birbirine Aşık Olması
Kahramanın Gurbete Çıkması
Aşığın Sevgili ile Karşılaşması
Kız İsteme ve Aşığın İkinci Kez Gurbete Çıkması
Sevgilinin Bir Başkasıyla Evlendirilmek İstenmesi
Aşıkların Son Karşılaşmaları
Sonuç
Masal
Efsane
Fıkra
SONUÇ
KAYNAKÇA
DİZİN