^{#smrgKİTABEVİ} Azerbaycan Türkçesinin Söz Varlığı - 2005

Selam dünya! Seni tanımak istiyorum ve sana vatanımı, Azerbaycan'ı tanıtmak istiyorum. Bugünkü Kuzey Azerbaycan-Azerbaycan Cumhuriyeti, Hazar'ın batı kıyılarında, Büyük Kafkas dağlarının güney yamaçlarından Aras Nehri'ne kadar uzanan sefalı bir ülkedir. Dünyanın 11 iklim kuşağından dokuzu Azerbaycan'da mevcuttur. Bu toprak yeryüzünün en eski insan meskenlerindendir. Bakü'nün yakınlığında Gobustan'da bulunmuş kaya üzerindeki resimler on bin yıl bundan önce yaşamış insanların habercisi, işareti, bizlere mesajıdır. Dünyanın en şürsel destanlarından olan "Kitabi Dedem Korkut"un, "Köroğlu"nun yaratıcısı benim halkımdır. Asırlar boyu halkım Molla Nasrettin latifelerine gülüp, ağılara, mersiyelere, nohelere ağlayıp, dörtlü bayatılardan zevk alıp, ozan koşmalarını dinleyip, oyun müzikleriyle dans edip, makamların derin felsefesini düşünüp, halılarda dünyanın bin bir rengini, çalarını, tabiatın, mevsimlerin bin bir güzelliğini canlandırıp. Dört semtten baskın eden düşmanlardan korunmak için alınmaz kaleler inşa edip. Azametli türbelerin, muhteşem sarayların yapımını gerçekleştirip, kervansaraylarında bu toprağa hoş meramla gelen seyyahları misafiri ağırlayıp, onlara saygısını eksiltmeyip. Kız Kulesinin Taş efsanesini yaratıp. Kadim Karabağ'ın güzel başkenti Şuşa'dan sanatçıların o muazzam şarkılarının sedaları yükselip.

Bu toprak Nizami, Nesimî, Hataî, Fuzulî, Vagif, Sabir, Hadi, Asık Alesker gibi ölümsüz şairler, Abu Bekir AcemiNahçıvani gibi üstat mimarlar, Sultan Mehemmed gibi yetenekli ressamlar yetiştirip, bu toprakta Doğu'nun ilk dramaturgu Mirze Feteli Ahundzade doğdu. Onun eserleri sayesinde 1873'te Bakü'de Doğu'nun ilk tiyatrosu kuruldu. 1871'de Bakü'de Hasanbey Zerdabi Rusya'nın ilk Müslüman gazetesi "Ekinciyi" yarattı. Bu toprağın oğlu Mirze Celil Memmedkuluzade 1906'da bütün Doğu'yu derin uykudan uyandıran satirik, demokratik yönlü "Molla Nasrettin" dergisini çıkartmaya başladı. Asrın başında büyük düşünür Ali Bey Hüseyinzade ve Ahmet Bey Ağaoğlu Türk halkının birliği fikrini Azerbaycan'dan Türkiye'ye ve başka ülkelere yaydılar. 1908 senesinde Bakü'de 22 yaşında Üzeyir Hacıbeyli Doğu'nun ilk operasını "Leyla ve Mecnun"u sadeleştirdi. Azerbaycan Çar Rusya'sına karşı amansız mücadele veren büyük politikacıların vatanıdır. Alimerdan Bey Topçubaşov, Neriman Nerimanov, Mehmet Emin Resulzade, Feteli Han Hoyski, Şeyh Mehemmed Hiyabani, Seyit Cafer Pişrevi bu toprağın yetiştirmeleridir.

Azerbaycan halkı inanılmaz işkencelere maruz kaldı. Ülkede manevi terör estirildi. On sene zarfında (1929 ve 1939) iki defa alfabemiz değiştirildi. Ana amaç halka maziyi unutturmak, onu medeni mirasından mahrum bırakmaktır. Tıpkı "kitabi Dede Korkut" gibi ölmez edebi mirasa halka zıt eser damgası vuruluyor., "bibi Heybet" camisi ve nece din mabetleri tümüyle dağıtılıyordu. Dini merasimler, hatta halkın asırlar boyu ilkbaharın gelmesini kutladığı Nevruz bayramının ismini zikretmek bile yasaklanıyordu. Sömürgecilere karşı kahramanlıkla mücadele veren Şeyh Şamil hareketi hakkında olumlu birkaç cümle yazdığına göre ünlü filozof Haydar Hüseynov takiplere maruz kaldı ve sonuçta intihar etti. Ancak bu ne ilki ne de sonuncusu idi. Halktan çıkan ve halkın nabzını tutan aydınlarımız inanılmaz katiplerle, eleştirilerle karış karşıyaydı. Amma Azerbaycan edebiyatı, sanatı teslim olmadı. Totaliter rejimin en ağır devirlerinde bile şairlerimiz, yazar(arımız, bilim adamlarımız, gazetecilerimiz, eğitimcilerimiz Azerbaycan Türk dilini korudular, yaşattılar. Samed Vurğun, Resul Rıza, Süleyman Rüstem, Niğar Refibeyli, Mirvari Dilbazi gibi şairler şiirimizi yeni yüksekliklere götürdüler. Cefer Cabbarlı'nın sahne eserleri ile yönetmenlerimizin, oyuncularımızın profesyonelliği arttı. Güney Azerbaycan'ın Habib Sahir, Şehriyar, Biriya, Hamit Nitgi, Azeroğlu gibi şairleri Aras nehrinin karşı tarafında da dilimizi unutturmadılar. Süleyman Rehimov, Mirza İbrahimov, Rabit Rehman, Mehti Hüseyin, Enver Memmedhanlı, İlyas Efendiyev, İsmayıl Şıhlı, İsa Hüseynov, Sabir Ahmedov, Çengiz Hüseynov'un romanları, hikayeleri dünyanın birçok dillerine çevrildi.

Harikulade "Köroğlu" operasının, dünyaca tanınan ve zevkle dinlenen "Arşın Mal Alan" müzik komedisinin bestecisi dahi Üzeyir Hacıbeyli Azerbaycan'da bir müzik ekolü yarattı. Bu müzik ekolünün yetenekli temsilcileri, Kara Karayev, Fikret Amirov, Sultan Hacıbeyov, Cövdet Hacıyev, Cahangir Cahangirov, Arif Melikov'un bestecisi olduğu eserler, kantatlar dünyanın en büyük konser salonlarında seslendi. Kara Karayev'in "Yedi Güzel" ve "Yıldırimlı yollarla", Fikret Amirov'un "Bin bir gece", Arif Melikov'un "Aşk Efsanesi" baleleri dünyanın en prestijli sahnelerine çıktı. Doğunun ilk balesi olan "Kız Kulesi" de 1933 yılında Azeri bestecisi Afresyab Bedelbeyli tarafından yazılmıştır. Azerbaycan müziğinin dünyada ün kazanmasında mahir ifacıların, orkestra şefi Niyazi'nin, ünlü sanatçı Bülbül'ün, Şövket Memmedova'nın, Fatma Muhtarova'nın, Reşit Behbudov'un, Zeyneb Hanlarova'nın hizmetleri büyüktür. Batının profesyonel müzisyenleri bestecimiz ve piyanocumuz Vagif Mustafazade'nin makam-jazz kompozisyonlarını yüksek değerlendiriyor. Yetenekli ses sanatçılarımız Müslim Magomayev, Fidan Kasımova, Huraman Kasımova, Alim Kasımov, piyanocu Ferhat Bedelbeyli uluslararası müsabakaların galibi olmuşlar. Tofig Guliyev'in, Said Rüstemov'un, Emin Sabitoğlu'nun, Polad Bülbüloğlu'nun melodik şarkıları yıllarca halkın kulak zevkini okşamaktadır. Besteci Vasif Adıgözelov tarihi ve sanatsal önemi büyük olan "Çanakkale" oratoryasını yazdı.

Dünyaya selam söylemek istiyor Azerbaycan. Ben de senin bir parçanım demek istiyor. Hepimiz bir güneşin ışığında, ısısında var olalım, üretelim. Hepimiz aynı yıldızların altında sevelim, sevilelim. (Arka kapaktan)