Bir İdam Mahkûmunun Son Günü, Victor Hugo'nun o dönem Fransa'sında sıkça başvurulan bir uygulama olan idam cezasının haksızlığını tüm dünyaya haykırmak için yazdığı, zamanının çok ötesinde bir eser. Hugo, sıradan bir idam mahkûmu olan Claude Gueux'nün hikâyesini ele alarak bu mahkûmun infaz anına kadar deneyimlediği fiziksel ve zihnsel acıları muazzam bir incelikle betimliyor. Bu sayede mahkûm sıfatı ardında insanlığını yitirmiş bu kişilerin varlığına parmak basıyor ve eserinin, geçmiş ve gelecek tüm mahkûmların savunması olmasını diliyor.
1829'da yayımlanmış bu eser, Fransa ve insanlık tarihine dair içerdiği değerli bilgilerin yanı sıra zamanötesi yapısıyla bugünün okurunu toplumun ve adalet yapısının çarpıklığını sorgulamaya itiyor.
- Neden ölüm cezası? diyoruz.
- Toplum öcünü almalı, cezalandırmalı, diyorlar. Oysa, ne o, ne ötekisi, haklı bir neden. İntikamı ancak kişi alır ve yalnız Tanrı cezalandırabilir.
Toplum bu ikisinin arasındadır. Cezalandırmak (ölümle tabii) yetkisinin üstünde öç almaksa altındadır. Öç almak için cezalandırmamalı, daha iyi bir hale getirmek için onu düzeltmelidir.
Ölüm cezaları artık uygar ülkelerde hayat bulmamalı, onu barbar toplumlar hatta vahşiler bile istemiyor çünkü.
Sözün kısası, düzeni cellatın elleri kurtarmaz! - Victor HUGO