^{#smrgKİTABEVİ} Boşnak Halk Efsaneleri -

Bir toplumun, tarihsel süreç içinde ürettiği ve kuşaktan kuşağa aktardığı her türlü maddi ve manevi özellikler bütününe kültür denir. Ait olduğu toplumun kimliğini oluşturan, onu diğer toplumlardan farklı kılan kültür, aynı zamanda ilgili toplumun yaşayış ve düşünüş tarzıdır.

Toplumdan topluma değişik özellikler sergilemekle, göreli bir yapı sergileyen kültür, kökleri itibariyle değerlendirildiğinde ise mitolojik, tarihi veya fantastiktir. Birey davranışlarını yönlendirerek, toplumsal düzeni sağlayan, topluma kimlik kazandıran kültür, ait olduğu toplumun dayanışmasında ve birliğinde de oldukça etkin rol oynamaktadır.

Bu yaklaşım ekseninde, Güney Avrupa ve Balkan karakterinin birbirleriyle kaynaştığı karma bir kültür ve sosyal yapı sergileyen Bosna-Hersek'in üç kurucu halkından biri olan, öncelikle dini tercihleri, ardından diğer kültür öğeleri bağlamında da diğer iki topluluktan farklı olan Boşnakların sözlü kültür ürünlerinden olan efsaneler üzerine çalışmayı uygun gördük.

Bu düşünce eşliğinde, 109'ünü doğrudan sözlü kaynaklardan saha çalışması ekseninde yüzyüze görüşme metedolojisi tekniği kullanarak derlediğimiz, 47 tanesini ise Aışa Softiç'in “ Antologıja Boşnyacke Usmene Prıce” adlı eserinden tercüme yoluyla elde ettiğimiz 156 Boşnak halk efsanesini bazı ön açıklamalar, tespit ve değerlendirmeler eşliğinde, elinizdeki çalışmada biraraya getirdik.

Çalışmamızda, Giriş, Balkanlar ve Bosna-Hersek, Bosna-Hersek'te Siyasi, Sosyal ve Kültürel Yapı, Efsane Kavramı, Efsanenin Kökeni, Konuları ve Efsane Tasnif Çalışmaları, Boşnak Efsanelerinin Değerlendirilmesi ve Tasnifi, başlıkları altında yaptığımız açıklamaları takiben Boşnak halk efsane metinlerine yer verdik. Aışa Softiç'in “ Antologıja Boşnyacke Usmene Prıce” adlı eserinden tercüme yoluyla elde ettiğimiz (4, 27, 31, 32, 33, 34, 35, 36,37, 38, 39, 41, 42, 50, 51, 63, 68, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 76, 78, 79, 80, 81, 100, 101, 102, 103, 105, 105, 108, 109, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 125, 140, 144, 145) efsaneler dışında kalan diğer efsaneler için kaynak kişi hakkında genel bilgiler ile ilgili kaynak kişinin naklettiği efsane numarasını da içeren birer derleme künyesi oluşturduk. Bu künyelerle kaç numaralı efsanenin kim tarafından anlatıldığı bilgisine okuyucunun rahatça ulaşmasını amaçladık.

Çalışmamız süresince, efsane metinlerini dahil olduğu efsane grubu içerisinde olmakla alt alta sıralamakla birlikte, çalışmamızı yürüttüğümüz merkez olması nedeniyle Tuzla Şehri'nin sembolü de olan ‘Keçi' efsanesi ile Bosna-Hersek'te derleğimiz ilk efsane olan ‘Drina Nehri' adlı efsaneyi ilk iki sıraya koyma, derlediğimiz son iki efsane olan ‘Kosova Savaşı ve İbrahim Dervişoviç',‘Suha Mezarlığı' ve “Bali Bey'in Suyu” adlı efsaneleri ise son sıraya koyma konusunda, duygusal davranmaktan kurtulamadık.

‘Kesik Baş' , ‘ Kız Mağarası', ‘Travnik Kulesi', ‘ Şair İlhami', ‘Ayvaz Dede', ‘Hasan Kâimî', ‘Gradaçaç, Srebrenik, Soko', ‘Zelzele', gibi aynı adı taşıyan birden çok efsanenin birbirine paralel bir seyir izlemekle birlikte, halk muhayyilesinde aldığı değişik şekilleri ve bazı motif farklılıklarını göstermek açısından birden çok örneğine de çalışmamızda yer verdik.

Çalışmamızın Türkçe olmasından hareketle, Srebrenıca - Srebrenitsa, Gradacac – Gradaçaç, Jajce-Yayçe, Maglaj-Maglay, Banjaluka-Banyaluka, Dzemal-Cemal, Majcıca-Mayçıtsa, Grješnik-Gryeşnik, Aıša- Ayşe örneklerinde görüldüğü üzere, Boşnak alfabesi ve Türk alfabesi arasındaki yazı ve telaffuz farklılıklarını, Boşnakça kişi ve yer isimlerinde, okuyucuya kolaylık sağlayacağı düşüncesiyle Türkçe yazı ve konuşma dilinin karakter özelliklerini dikkate alarak şekillendirmeye çalıştık.