^{#smrgKİTABEVİ} Cemal Paşa Askeri ve Siyasi Hayatı -

“Bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti'nin son on yılına damgasını vurmuş olan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin üçüncü ismi Ahmed Cemal Paşanın askeri ve siyasi hayatını inceleyerek, söz konusu dönemin tartışmalı konularına açıklık getirmektir. Çalışmamızın temel çıkış noktası bu güne kadar Cemal Paşayla ilgili müstakil bilimsel bir çalışmanın yapılmamış olması ve bu dönemle ilgili yazılıp söylenenlerin çoğunun dedikodudan ileriye gitmemiş olmasıdır.

Girişte, II. Meşrutiyet Dönemi'yle ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır. Birinci bölümde; Cemal Paşanın ailesi, doğumu, tahsil hayatı, şahsiyeti hakkında bilgi verilmiş, tam bir İttihatçı olduğu vurgulanmış ve özellikle imar-iskan faaliyetlerinde gerekli deneyime sahip olduğu belirtilmiştir.

İkinci bölümde, Cemal Paşanın Birinci Dünya Savaşı'na kadar almış olduğu siyasi ve askeri görevleri ve bu görevleri sırasındaki başarılı icraatları ele alınmıştır. Buradan hareketle, Paşanın üzerine aldığı bir görevi başarıyla yerine getirme arzusuna sahip olduğu ve İttihat ve Terakki içerisinde hızla yükselmeye başladığı hatta İstanbul Muhafızlığı sırasında İttihat ve Terakki'nin bir numaralı ismi haline geldiği ifade edilmiştir.

Üçüncü bölümde, Cemal Paşanın Bahriye Nazırlığı'na tayiniyle birlikte oldukça geniş çaplı bir reform hareketi başlattığı, ülke içerisindeki sivil toplum örgütleriyle yakın ilişki kurduğu, Birinci dünya Savaşı öncesi İtlaf Devletleri yanlısı politikalar izlediği ve IV. Ordu Kumandanı olarak katıldığı askeri harekatlarda başarılı olduğu ortaya konulmuştur.

Ayrıca, Cemal Paşanın Suriye'de tesis ettiği müthiş otorite, Arap milliyetçi hareketlerine engel olma çabaları ve Tehcire maruz kalan Ermenilere yapmış olduğu insancıl yardımlar gözler önüne serilmiştir. Dördüncü Bölümde ise, Cemal Paşanın iç ve dış baskılar nedeniyle ülkeyi terketmek zorunda kaldığı, bu sure zarfında Mustafa Kemal Paşayla sürekli irtibat kurarak Milli Mücadele'ye destek verdiği belirtilmiştir.

Ayrıca, Enver Paşanın Orta Asya'da başına buyruk hareketlerinin Cemal Paşanın bütün çabalarının boşa gitmesine ve hayatının tehlikeye girmesine neden olduğu vurgulanmıştır. Sonuçta, Cemal Paşanın Tiflis'te bir Rus-Ermeni komplosuna kurban gittiği ve cenazesinin Kazım Karabekir Paşa tarafından getirtilerek Erzurum'a defnedildiği ifade edilmiştir.

İçindekiler
SUNUŞ
ÖNSÖZ
KISALTMALAR
KAYNAKLAR VE TETKİKLER
A-KAYNAKLAR
1-Arşiv Vesikaları
2-Resmi Yayınlar
3-Gazete ve Dergiler
4-Mektuplar
5-Hatıralar
B-TETKİKLER

GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
CEMAL PAŞA'NIN HAYATI VE ŞAHSİYETİ
A- Ailesi, Tahsil Hayatı ve Askerlik Mesleğine Girişi
1- Doğumu ve Ailesi
2-Tahsil Hayatı ve Askerlik Mesleğine Girişi
B- Cemal Bey'in Askerlik Mesleğinde Aldığı İlk Vazifeler
1- Selanik Redif Fırkası Kurmay Başkanlığı
2- Şark Demiryolları Müfettişliği ve Askeri Yollar İnşaatı Çabuklaştırılması Müfettişliği
3- Edirne Erkân-ı Harbiyesi'nde Görevlendirilmesi
4- Eşkıya Takibinde Bulunmak Üzere Anadolu'ya Gönderilmesi
C- Cemal Bey'in İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'ne Girişi ve Faaliyetleri
1- Jön Türk Hareketi
2- İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne Girişi ve Faaliyetleri
3- Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'ne Girişi ve Faaliyetleri
4- Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin Paris'teki İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Birleşmesi
D-II. Meşrutiyet'in İlanı ve Cemal Bey
1- II. Meşrutiyet'e Doğru Makedonya Meselesi ve Çetecilik Faaliyetleri
2- II. Meşrutiyet'in İlanı
3- II. Meşrutiyet'le İlgili Görüşleri
4- İttihat ve Terakki Heyeti ile Birlikte İstanbul'a Gelişi
E- Cemal Paşa'nın Şahsiyeti ve Paşa'dan Bazı Hatıralar
1- Cemal Paşa'nın Şahsiyeti
2-Cemal Paşa'dan Bazı Hatıralar
F- Cemal Paşa'nın Eserleri
G- Cemal Paşa'nın Vekillik Görevleri
H- Cemal Paşa'nın Aldığı Nişan ve Madalyalar

İKİNCİ BÖLÜM
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINA KADAR CEMAL PAŞA
A- 31 Mart Olayı ve Cemal Bey
1- Kaymakam Cemal Bey'in Anadolu'ya Gönderilecek Islah Heyeti Üyeliğine Seçilmesi
2-31 Mart Olayı
3- Hareket Ordusu'na Katılışı ve Sıkıyönetim Mahkemesı'nde Görevlendirilmesi
a- 31 Mart'la İlgili Raporları ve Hareket Ordusu'na Katılışı
b- Sıkıyönetim Mahkemesi'nde Görevlendirilmesi
4-Üsküdar Mutasarrıflığı
B- Cemal Bey'in Adana Valiliği
1- Adana Olayları ve Cemal Bey'in Adana Olayları ile İlgili Görüşleri
a-Adana Olayları
b- Adana Olayları ile İlgili Görüşleri
2- Adana Valiliği'ne Atanması
3- Adana'daki İcraatları
a- Adana'da Yaraların Sarılması Çalışmaları
b- Adana'da Asayişin Korunması İçin Yapılan Çalışmalar
c- Adana'da Askerlik Meselesi ve Cemal Bey'in Konuyla İlgili Görüşleri
d- Yemen'e Asker Sevki Meselesi
e- Adana Vilayeti'nde Görevli Memurlarla İlgili Düşünceleri
f- Adana'daki Diğer Faaliyetleri
C-Cemal Bey'in Bağdat Valiliği
1- Bağdat Valİliği'ne Atanmasından Önceki Siyasi Gelişmeler
2- Bağdat Valİliği'ne Atanması
3- Bağdat Vilayeti'ndeki Vazife ve Yetkileri
4- Bağdat'taki İcraatları
5- Bağdat İngiltere Konsolosuyla İhtilafı
6-Bağdat Valiliği'nden İstifası
D- Birinci Balkan Savaşı'nda Cemal Bey
1- Konya Redif Fırkası Kumandanlığı
2- Birinci Balkan Savaşıyla İlgili Düşünceleri
F- Cemal Bey'in İstanbul Muhafızlığı
1- Taklib-i Hükümet (Hükümeti Devirme) Teşebbüsü ve Cemal Bey'in Tutumu
2- Mahmut Şevket Paşa Suikastı ve Cemal Bey
3- İstanbul Muhafızı Cemal Bey'in Diğer Faaliyetleri
G- Edirne'nin Geri Almışı ve Batı Trakya Meseleleri Karşısında Cemal Bey
1- Edirne'nin Geri Alınışıyla İlgili Düşünceleri
2- Batı Trakya Meselesi Karşısındaki Tutumu
H- İstanbul Muhafızlığı'nın Lağvı ve Cemal Bey'in Birinci Kolordu Kumandan Vekilliği'ne Atanması
1- İstanbul Muhafızlığı'nın Lağvedilmesi
2- Birinci Kolordu Kumandan Vekiliğine Atanması
3- Birinci Kolordu Kumandan Vekilliği ve Sıkıyönetim İdaresi Reisliği Görevlerinden Ayrılması
I- Cemal Bey'in Hükümette Görev Alması
1- Nafia Nazırlığıma Vekâleten Atanması
2- Nafia Nezâreti'ndeki İcraatları
a- Demiryolları
b- Şose Yollar
c- Sulama Projeleri
d- Liman İnşaatları
3- Cemal Paşa'nın Harbiye Nazırlığı Meselesi

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA CEMAL PAŞA
A- Cemal Paşa'nın Bahriye Nazırlığı
1- Bahriye Nazırlığı'na Atanması
2- Bahriye Nezâreti'ndeki İcraatları
a- İlk Islahat Projeleri
b- Bahriye Nezâretimde Tekaüd (Emeklilik) Uygulamaları
c- Bahriye Nezâreti'ndeki Teftişleri
d- Bahriye'de Kıyafet Değişikliği
e- Bahriye Nezâreti'nde Eğitimle İlgili Çalışmalar
3- Osmanlı Donanmasını Güçlendirme Çabaları
4- Fransa Seyahati
5- Bahriye Nezâreti Bütçesi Görüşmelerinde Ahmet Rıza Bey'le Münakaşası
6- Ülke İçerisindeki Cemiyetlerle İlişkisi
a- Türk Ocağı ve Cemal Paşa
b- Türk Gücü ve Cemal Paşa
c- Aktif Olarak Görev Aldığı Diğer Cemiyetler
B- Birinci Dünya Savaşı'na Giriş Senaryoları ve Cemal Paşa
1- Savaş Öncesi Tutumu
2- Almanya ile İttifak ve Savaşa Girme Fikrini Benimsemesi
3- Karadeniz Olayı ve Cemal Paşa
C- Birinci Dünya Savaşı'nda Cemal Paşa
1- IV. Ordu Kumandanlığı'na Atanması
2- Birinci Kanal Seferi ve Cemal Paşa
a-Birinci Kanal Seferi Fikrinin Ortaya Çıkışı
b- Birinci Kanal Seferi İçin Yapılan Hazırlıklar
c- Birinci Kanal Seferi Öncesi İstihbarat Çalışmaları
d- Birinci Kanal Seferi
e- Birinci Kanal Seferi'yle İlgili Düşünceleri
f- Birinci Kanal Seferi'nin Yankıları
3- İkinci Kanal Seferi ve Cemal Paşa
a- İkinci Kanal Seferi İçin Yapılan Hazırlıklar
b- İkinci Kanal Seferi Öncesi İstihbarat Çalışmaları
c- İkinci Kanal Seferi ve Filistin Cephesinde Gelişen Olaylar
4- Yıldırım Orduları Meselesi ve Cemal Paşa'nın Suriye'den Ayrılışı
D- Cemal Paşa ve Suriye
1- Suriye'deki İdare Tarzı
2- Suriye'de İaşe Meselesi
3- İmar-İskân ve Kültürel Faaliyetleri
4- Suriye ve Beyrut'taki Eğitim Faaliyetleri
5- Suriye'deki Casusluk Faaliyetleri
6- Suriye'de Çıkarılacak Gazeteler Meselesi
7- Ermenilerin Suriye'de İskânı
E- Arap Milliyetçilik Hareketleri Karşısında Cemal Paşa
1- Arap Milliyetçilerine Karşı Uzlaşma Siyaseti
2- Uzlaşma Siyasetinden Vazgeçmesi
3- Şerif Hüseyin İsyanı Karşısında Cemal Paşa

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
CEMAL PAŞA'NIN YURT DIŞINDAKİ FAALİYETLERİ VE ÖLÜMÜ
A-Cemal Paşa'nın Yurt Dışına Çıkışı ve Yankıları
1- Yurt Dışına Çıkışına Neden Olan Gelişmeler
2- Yurt Dışına Çıkışına İlişkin Yankılar
3- Yurt Dışına Çıkışın Ardından Hükûmet'in Aldığı Tedbirler ve Yargılanma Süreci
B- Cemal Paşa'nın Yurt Dışındaki Faaliyetleri
1- Afganistan'a Gitmeye Karar Vermesi
2- Moskova'ya Gidişi ve Faaliyetleri
3- Afganistan'a Hareketi
4- Afganistan'daki İcraatları
5- Afganistan'dan Ayrılışı
a- Afganistan'dan Ayrılış Nedenleri
b- Yeniden Moskova'ya Gidişi
C- Cemal Paşa'mn Afganistan Adına Avrupa'daki Faaliyetleri
1- Almanya'daki Faaliyetleri
2- Fransa'daki Faaliyetleri
a- Fransa Seyahatinin Nedenleri
b- Fransız Devlet Adamları ve Sanayie ileriyle Görüşmesi
e- Paris'te Mösyö Laurent Vibert ile Yapmış Olduğu Söyleşi
D- Cemal Paşa'mn Milli Mücadeleyle İlgili Görüşleri ve Mustafa Kemal Paşa'yla Mektuplaşması
1-Milli Mücadeleye Bakışı
2- Batum Teşebbüsü ve Cemal Paşa'mn Enver Paşa'yla İlişkisini Kesmesi
3- Mustafa Kemal Paşa'yla Mektuplaşması
E- Cemal Paşa'mn Öldürülmesi ve Cenazesinin Erzurum'a Getirilmesi
1- Son Faaliyetleri ve Öldürülmesi
2- Suikast Olayının Yankılan
3- Suikast Olayına İlişkin İddialar
4- Cenazesinin Erzurum'a Getirilmesi
SONUÇ
BİBLİYOGRAFYA
DİZİN
EKLER