^{#smrgKİTABEVİ} Emval-i Metruke Meselesi Ermenilerden Kalan Mallar 1915 - 1923 -

Birinci Dünya Savaşı devam ederken çıkarılan Sevk ve iskân Kanunu, beraberinde Ermenilerden kalan ve emval-i metruke olarak nitelendirilen mallar sorununu da gündeme getirdi, Osmanlı Devleti'nin Ermenilere ait malların idare ve muhafazası ile bu kişilerin borç ve alacakları sorununu, yapılan hukuki düzenlemeler doğrultusunda halletmeye çalıştığı görülmektedir. Bunun için öncelikle söz konusu malların kayıt altına alınmasına özen gösterilmiş, tüm bu işlemler, aynı amaçla kurulan “Emval-i Metruke Komisyonları” vasıtasıyla sağlanmıştır. Birçok bölgede kurulan Emval-i Metruke Komisyonları bir süre sonra görevlerini, sevk edilen kişilerin malları, borçları ve alacakları konusunda yapılan hukuki çalışmalar doğrultusunda kurulmuş olan “Emval-i Metruke Tasfiye Komisyonlarına" bıraktı.

Mondros Mütarekesi'nin imzalanması ve itilaf Devletlerinin Osmanlı topraklarını işgali ile başlayan süreç, Anadolu'da millî mücadelenin ve millî iradenin yansıması olan Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılması ile sonuçlandı. Daha önce mallarla ilgili yapılan düzenlemeler, Osmanlı mirasını devralan TBMM Hükümeti döneminde de devam etti.

TBMM toplantılarında pek çok kez görüşülen ve yapılan hukuki düzenlemelerle idaresi sağlanan emval-i metruke konusu, 20 Kasım 1922 - 23 Temmuz 1923 tarihleri arasında toplanan Lozan Konferansı'nda da gündeme gelecektir.

1915 yılında başlayan ve tazminat talepleri doğrultusunda günümüze kadar devam eden emval-i metruke konusu, Türk Ermeni ilişkileri çerçevesinde son yıllarda en çok dikkat çeken konular arasında bulunmaktadır. Bu durum, yoğun bir propaganda faaliyetleriyle eş zamanlı olarak Ermenilerin toprak ve tazminat taleplerine dayanan yayınların sayısını da arttırdı.

Bu çalışmaların çoğunluğu, emval-i metruke konusunu, soykırım iddialarının bir parçası olarak göstermeye çalışmakta, konuyla ilgili gerek Osmanlı gerek TBMM döneminde yapılmış hukuki düzenlemeleri ve uygulamaları, söz konusu mallara el koymak adına bir devlet politikası olarak ele almaktadırlar. Soykırım iddialarının yeni bir tür propagandasından farkı bulunmayan bu çalışmalarda, emval-i metruke konusunun yeniden gündeme getirilmeye çalışıldığı dikkat çekmektedir.

İçindekiler
ÖN SÖZ
KISALTMALAR

GİRİŞ
1. Kaynak Değerlendirme
2. Türk-Ermeni İlişkilerine Kısa Bir Bakış: Sevk ve İskân Kanununa Giden Süreç
3. Sevk Kararı ve Uygulamaları

BİRİNCİ BÖLÜM
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE EMVAL-İ METRUKE VE UYGULAMALARI
1. Emval-i Metruke Kavramı ve Sevk ve İskân Kanunu Öncesi Konu ile İlgili Bazı Uygulamalar
2. Emval-i Metrukenin İdaresi ve Muhafazası İçin Çıkarılan 10 Haziran 1915 Tarihli Talimatname
3. Emval-i Metruke Komisyonlarının Kuruluşu ve Çalışmaları
4. Alacak ve Borçlarla İlgili Düzenlenen 26 Eylül 1915 Tarihli Geçici Kanun
5. 8 Kasım 1915 Tarihli Nizamname
6. Tasfiye Komisyonlarının Kuruluşu ve Çalışmaları
7. İhtida Eden Ermenilerin Malları
8. Tabiiyet Değiştiren Ermenilerin Malları
9. Mallarla İlgili Yaşanan Suistimaller ve Alınan Önlemler
10. Osmanlı Devleti'nin Emval-i Metrukeye Yönelik Yaklaşımıyla İlgili Genel Bir Değerlendirme

İKİNCİ BÖLÜM
SAVAŞ DÖNEMİ EKONOMİSİ VE EMVAL-İ METRUKENİN KULLANIMI
1. Dönemin Ekonomisine Kısa Bir Bakış
2. Savaş Dönemi Emval-i Metrukenin Devlet Tarafından Kullanımı
a) Ordunun İhtiyacı İçin Kullanılan Mallar
b) Müslüman Muhacirler İçin Kullanılan Mallar
c) Türk-Müslüman Şirketlere Verilen Mallar
d) Şehirlerin İhtiyaçları İçin Kullanılan Mallar
e) Ermenilerin Sevk ve İaşe Masrafları İçin Kullanılan Mallar
f) Memurlara Kullanımı İçin Verilen Mallar
g) Maarif Nezaretine Devredilen Mallar
h) Diğer İhtiyaçlar İçin Kullanılan Mallar

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MÜTAREKE DÖNEMİNDE EMVAL-İ METRUKENİN İADESİ
1. Mondros Mütarekesi ve Ermeniler
2. Dönüş Kararı ve Ermenilerin İskânı
3. Divan-ı Harb-i Örfide Ermeni Mallarıyla İlgili Yargılamalar
4. Emval-i Metrukenin İadesine Yönelik Hükûmet Çalışmaları
5. Ermenilerin Şikâyetleri, Suistimaller, Hükûmetin Aldığı Tedbirler ve Tetkik Heyetleri
6. Emval-i Metrukenin İadesi
7. İadelerin Hukuki Zemini: 8 Ocak 1920 Tarihli Kararname
8. İtilaf Devletleri'nin Emval-i Metrukeye Yönelik Tutumları
a) Ermeni-Rum Şubesi ve Çalışmaları
b) Muhtelit Komisyon ve Emval-i Metruke
9. Ermeni Patrikhanesi ve Emval-i Metruke

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELEDEN LOZAN'A EMVAL-İ METRUKE UYGULAMALARI
1. Mondros'tan Sevr'e Ermeniler ve Emval-i Metruke
2. Gümrü, Kars, Ankara Antlaşmaları ve Emval-i Metruke
3. TBMM'de Ermeni Mallarıyla İlgili Hukuki Çalışmalar
a) Düşmandan Kurtarılmış Bölgelerde Kaçan veya Kaybolan Kişilerin Mallarıyla İlgili 20 Nisan 1922 Tarihli Kanun ve Yapılan Diğer Düzenlemeler
b) 15 Nisan 1923 Tarihli Kanun
c) Emval-i Metrukede Görülen Suistimaller ve Meclis Çalışmaları
4. İzmir Yangını ve Emval-i Metruke
5. Lozan'da Ermeni Malları Meselesine Kısa Bir Bakış

SONUÇ
KAYNAKÇA