Ermenice Süreli Yayınlarda, Osmanlı-Türkiye, Rusya ve Ermenistan başta olmak üzere, Hindistan, Amerika, Gürcistan, Azerbaycan, Suriye, Lübnan, İtalya ve Fransa gibi oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmış haldeki Ermenice dergi ve gazeteler kronolojik bir sıralamada, künye bilgileri ve içeriklerine dair kısa açıklamalar eşliğinde, 450yi aşkın görselle zenginleştirilmiş olarak okurların dikkatine sunuluyor.
On yıllık bir çalışmanın ürünü olan kitap, 19. yüzyıldaki Osmanlı modernleşme hareketlerinin izlerinden Ermeni harfli Türkçe periyodiklere, 20. yüzyılın çalkantılı siyasi atmosferinden, Sovyet etkisine ve Diyasporaya, bir yandan Ermeni halkının yakın tarihine ayna tutarken, diğer yandan yayımlandıkları ülkelerin politik ve kültürel eğilimlerine dair bir arkaplan sunuyor.
Zakarya Mildanoğlu'nun çalışması bu anlamda, hem basın - yayın tarihiyle uğraşanlara hem kültür tarihine ilgi duyanlara hem de çeşitli konular hakkında çalışma yapmak isteyen araştırmacılara yönelik hazırlanmış bir başvuru kitabı olma özelliğini taşıyor.
ZAKARYA MİLDANOĞLU KİMDİR? 1950 yılında Kayseri'nin Ekrek [Köprübaşı] köyünde doğdu. İlkokulu İstanbul Şişli'deki Karagözyan Yetimhanesi'nde, ortaokul ve liseyi Üsküdar Surp Haç Tıbrevank Okulu'nda okudu. İTÜ'de mimarlık eğitimi aldı. Üniversite yıllarında gençlik hareketlerinde ve Türkiye İşçi Partisi faaliyetlerinde aktif yer aldı; İlerici Gençler Derneği'nin kurucularından oldu. 1976'da Türkiye Komünist Partisi'ne girdi. 12 Eylül'de TKP İstanbul davasından tutuklanarak üç yıl hapis yattı. TBKP'nin kurucu kadrosunda yer aldı ve İstanbul İl Başkanlığı görevinde bulundu. 1986'da Türkiye Mimar Mühendis Odaları Birliği ikinci başkanlığını yaptı. Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı (TUSTAV) ve Sosyalist Birlik Partisi'nin kurucu kadrosunda yer aldı. Mimarlık kariyeri boyunca, Türkiye'nin ilk havagazı fabrikası olan Kuzguncuk Gazhanesi ile Shell Türkiye Genel Müdürlük Binası'nın inşası; Ortaköy Andonyan Birliği Manastırı ve Beşiktaş Meryem Ana Kilisesi restorasyonu gibi projeleri hayata geçirdi. Türkiye Ermenileri Patrikliği gözlemcisi olarak Van Akhtamar Surp Haç Kilisesi'nin restorasyon çalışmalarına katıldı. 2012 Yerevan Bienali'ne sunduğu Diyarbakır Surp Giragos Kilisesi Restorasyonu projesi ile ödüle layık görüldü. 2008-2011 yılları arasında Agos'ta köşe yazarlığı yaptı. Amerika ve Avrupa'nın çeşitli kentlerinde, İstanbul, İzmir, Van ve Ankara'da Ermeni sanat tarihi, Anadolu Ermeni yerleşimleri, Ermeni basın tarihi üstüne pek çok konuşma yaptı, sempozyumlara katıldı.
KİTAPTAN
Ermeni Matbuat Nizamnamesi Taslağı
1860'lı yılların Ermeni basınına baktığımızda içeriğinde keskin bir mizaha ve ağır eleştirilere yer veren gazete ve dergiler çıkar karşımıza. İstanbul Ermeni Patrikhanesi çatısı altındaki Ermeni Milli Meclisi bu yayınların dizginlenmesi gerektiği kanaatine varır ve bir "basın düzenlemesi" hazırlamak üzere kolları sıvar.
Aralarında Nerses Varjabedyan, Doktor Serviçen, Isdepan Paşa Aslanyan, Krikor Odyan, Krikor Ağaton ve Arakel Bey Dadyan'ın yer aldığı bir komisyon, bu yönde yürüttüğü çalışmalar sonunda 14 maddelik bir "Matbuat Nizamnamesi" hazırlar.
Gazeteler aracılığıyla topluma duyurulan bu nizamname tasarısı Ermeni basın tarihinde emsalsizdir.
Nizamnamenin maddeleri
1. Matbuat, Devlet'in bahşettiği ölçüde, Millet içinde serbesttir. Dolayısıyla herhangi bir milli mesele serbestçe tenkit edilebilir, ancak dini meseleler Kilise'nin yetkisi dışında değildir.
2. Matbaacı ve yazar, yazının altına isimlerini koymalıdır.
3. Hiç kimsenin, isim verme veya ima yoluyla, Ermeni milletinin dinine, anayasasına ve yönetimine hakaret etmeye, bunları alaya almaya ya da kötülemeye hakkı yoktur.
4. Matbuatın, Ermeni milleti görevlilerini eleştirdiği takdirde, ortaya attığı iddiaları ispata gücü olmalıdır. Aksi halde bir görevlinin şan ve şerefine halel getirecek bir yayın yapamaz.
5. Patriğe, din adamlarına, ruhani veya sivil meclis üyelerine karşı matbuat yoluyla hakaret edilemez.
6. Matbuatın, herhangi bir bireyin şahsi veya ailevi işlerini yayımlayarak tenkit etmeye ve yermeye hakkı yoktur.
7. Ermeni Milli Meclisi'ne karşı kışkırtıcı bir üslupla yazılan ve millet içinde huzursuzluk yaratmak amacıyla kaleme alınan yazılar yayımlanamaz.
8. Ermeni milleti, mevzubahis düzenlemelere uymayanları yargılar.
9. Ermeni milleti, bu yargılama hakkını Ermeni Milli Meclisi tarafından gizli oylama yoluyla seçilmiş beş üyeden oluşan bir komisyon eliyle icra eder.
10. Matbuat Komisyonu, görevini Milli İdare'den bağımsız olarak icra eder; ancak her yasama yılı başında hesap vereceği Milli Meclis'e karşı sorumludur.
11. Üçüncü ve yedinci maddelere muhalif davrananlar için bizzat Komisyon savcılık yapacak ve yazının yazar ya da matbaacısını yargılayıp ceza verecektir. Diğer maddelere muhalif yazılar içinse Komisyon, savcılık yapmak mecburiyetinde olmamakla beraber zarar gören tarafından itiraz edildiği takdirde kanunların icrasını ihmal edemez.
12. Matbuat suçları için tanımlanan cezalar, mevzubahis suçların vehametine göre sırasıyla şunlardır:
a) Verilen hükmü, hüküm giymiş olan süreli yayında ve Ermeni milletinin Resmi Gazetesi'nde büyük harflerle yayımlatmak.
b) Hükümlü yazının hem yazarına hem de matbaacısına 100 kuruştan 500 kuruşa kadar para cezası ödetmek.
c) Hükümlü yayını iki haftadan üç aya kadar kapatma cezasına çarptırmak. Eğer hüküm giyen yayın kitap ise satıştan men etmek.
d) Hükümlü yayını süresiz olarak yayından kaldırmak.
13. Matbuat Komisyonu, işlenen suçun ağırlığına, Devlet'in hazır ceza emsalleriyle karşılaştırarak karar verir.
14. Komisyon, gazeteler ve matbuat ile doğrudan ilişkiye geçer; ancak lüzum hâsıl olduğunda Devlet'e de müracaat eder.
Ancak bu nizamnameye hem İstanbul hem de İzmir Ermeni basınından itiraz ve isyan sesleri yükselmiş, ortaya çıkan karışıklık sebebiyle hayata geçirilememiştir.
Ermenice Süreli Yayınlarda, Osmanlı-Türkiye, Rusya ve Ermenistan başta olmak üzere, Hindistan, Amerika, Gürcistan, Azerbaycan, Suriye, Lübnan, İtalya ve Fransa gibi oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmış haldeki Ermenice dergi ve gazeteler kronolojik bir sıralamada, künye bilgileri ve içeriklerine dair kısa açıklamalar eşliğinde, 450yi aşkın görselle zenginleştirilmiş olarak okurların dikkatine sunuluyor.
On yıllık bir çalışmanın ürünü olan kitap, 19. yüzyıldaki Osmanlı modernleşme hareketlerinin izlerinden Ermeni harfli Türkçe periyodiklere, 20. yüzyılın çalkantılı siyasi atmosferinden, Sovyet etkisine ve Diyasporaya, bir yandan Ermeni halkının yakın tarihine ayna tutarken, diğer yandan yayımlandıkları ülkelerin politik ve kültürel eğilimlerine dair bir arkaplan sunuyor.
Zakarya Mildanoğlu'nun çalışması bu anlamda, hem basın - yayın tarihiyle uğraşanlara hem kültür tarihine ilgi duyanlara hem de çeşitli konular hakkında çalışma yapmak isteyen araştırmacılara yönelik hazırlanmış bir başvuru kitabı olma özelliğini taşıyor.
ZAKARYA MİLDANOĞLU KİMDİR? 1950 yılında Kayseri'nin Ekrek [Köprübaşı] köyünde doğdu. İlkokulu İstanbul Şişli'deki Karagözyan Yetimhanesi'nde, ortaokul ve liseyi Üsküdar Surp Haç Tıbrevank Okulu'nda okudu. İTÜ'de mimarlık eğitimi aldı. Üniversite yıllarında gençlik hareketlerinde ve Türkiye İşçi Partisi faaliyetlerinde aktif yer aldı; İlerici Gençler Derneği'nin kurucularından oldu. 1976'da Türkiye Komünist Partisi'ne girdi. 12 Eylül'de TKP İstanbul davasından tutuklanarak üç yıl hapis yattı. TBKP'nin kurucu kadrosunda yer aldı ve İstanbul İl Başkanlığı görevinde bulundu. 1986'da Türkiye Mimar Mühendis Odaları Birliği ikinci başkanlığını yaptı. Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı (TUSTAV) ve Sosyalist Birlik Partisi'nin kurucu kadrosunda yer aldı. Mimarlık kariyeri boyunca, Türkiye'nin ilk havagazı fabrikası olan Kuzguncuk Gazhanesi ile Shell Türkiye Genel Müdürlük Binası'nın inşası; Ortaköy Andonyan Birliği Manastırı ve Beşiktaş Meryem Ana Kilisesi restorasyonu gibi projeleri hayata geçirdi. Türkiye Ermenileri Patrikliği gözlemcisi olarak Van Akhtamar Surp Haç Kilisesi'nin restorasyon çalışmalarına katıldı. 2012 Yerevan Bienali'ne sunduğu Diyarbakır Surp Giragos Kilisesi Restorasyonu projesi ile ödüle layık görüldü. 2008-2011 yılları arasında Agos'ta köşe yazarlığı yaptı. Amerika ve Avrupa'nın çeşitli kentlerinde, İstanbul, İzmir, Van ve Ankara'da Ermeni sanat tarihi, Anadolu Ermeni yerleşimleri, Ermeni basın tarihi üstüne pek çok konuşma yaptı, sempozyumlara katıldı.
KİTAPTAN
Ermeni Matbuat Nizamnamesi Taslağı
1860'lı yılların Ermeni basınına baktığımızda içeriğinde keskin bir mizaha ve ağır eleştirilere yer veren gazete ve dergiler çıkar karşımıza. İstanbul Ermeni Patrikhanesi çatısı altındaki Ermeni Milli Meclisi bu yayınların dizginlenmesi gerektiği kanaatine varır ve bir "basın düzenlemesi" hazırlamak üzere kolları sıvar.
Aralarında Nerses Varjabedyan, Doktor Serviçen, Isdepan Paşa Aslanyan, Krikor Odyan, Krikor Ağaton ve Arakel Bey Dadyan'ın yer aldığı bir komisyon, bu yönde yürüttüğü çalışmalar sonunda 14 maddelik bir "Matbuat Nizamnamesi" hazırlar.
Gazeteler aracılığıyla topluma duyurulan bu nizamname tasarısı Ermeni basın tarihinde emsalsizdir.
Nizamnamenin maddeleri
1. Matbuat, Devlet'in bahşettiği ölçüde, Millet içinde serbesttir. Dolayısıyla herhangi bir milli mesele serbestçe tenkit edilebilir, ancak dini meseleler Kilise'nin yetkisi dışında değildir.
2. Matbaacı ve yazar, yazının altına isimlerini koymalıdır.
3. Hiç kimsenin, isim verme veya ima yoluyla, Ermeni milletinin dinine, anayasasına ve yönetimine hakaret etmeye, bunları alaya almaya ya da kötülemeye hakkı yoktur.
4. Matbuatın, Ermeni milleti görevlilerini eleştirdiği takdirde, ortaya attığı iddiaları ispata gücü olmalıdır. Aksi halde bir görevlinin şan ve şerefine halel getirecek bir yayın yapamaz.
5. Patriğe, din adamlarına, ruhani veya sivil meclis üyelerine karşı matbuat yoluyla hakaret edilemez.
6. Matbuatın, herhangi bir bireyin şahsi veya ailevi işlerini yayımlayarak tenkit etmeye ve yermeye hakkı yoktur.
7. Ermeni Milli Meclisi'ne karşı kışkırtıcı bir üslupla yazılan ve millet içinde huzursuzluk yaratmak amacıyla kaleme alınan yazılar yayımlanamaz.
8. Ermeni milleti, mevzubahis düzenlemelere uymayanları yargılar.
9. Ermeni milleti, bu yargılama hakkını Ermeni Milli Meclisi tarafından gizli oylama yoluyla seçilmiş beş üyeden oluşan bir komisyon eliyle icra eder.
10. Matbuat Komisyonu, görevini Milli İdare'den bağımsız olarak icra eder; ancak her yasama yılı başında hesap vereceği Milli Meclis'e karşı sorumludur.
11. Üçüncü ve yedinci maddelere muhalif davrananlar için bizzat Komisyon savcılık yapacak ve yazının yazar ya da matbaacısını yargılayıp ceza verecektir. Diğer maddelere muhalif yazılar içinse Komisyon, savcılık yapmak mecburiyetinde olmamakla beraber zarar gören tarafından itiraz edildiği takdirde kanunların icrasını ihmal edemez.
12. Matbuat suçları için tanımlanan cezalar, mevzubahis suçların vehametine göre sırasıyla şunlardır:
a) Verilen hükmü, hüküm giymiş olan süreli yayında ve Ermeni milletinin Resmi Gazetesi'nde büyük harflerle yayımlatmak.
b) Hükümlü yazının hem yazarına hem de matbaacısına 100 kuruştan 500 kuruşa kadar para cezası ödetmek.
c) Hükümlü yayını iki haftadan üç aya kadar kapatma cezasına çarptırmak. Eğer hüküm giyen yayın kitap ise satıştan men etmek.
d) Hükümlü yayını süresiz olarak yayından kaldırmak.
13. Matbuat Komisyonu, işlenen suçun ağırlığına, Devlet'in hazır ceza emsalleriyle karşılaştırarak karar verir.
14. Komisyon, gazeteler ve matbuat ile doğrudan ilişkiye geçer; ancak lüzum hâsıl olduğunda Devlet'e de müracaat eder.
Ancak bu nizamnameye hem İstanbul hem de İzmir Ermeni basınından itiraz ve isyan sesleri yükselmiş, ortaya çıkan karışıklık sebebiyle hayata geçirilememiştir.
