^{#smrgKİTABEVİ} Fetihten 19. Yüzyıla Osmanlı Döneminde Rize -

Rize, 1461 yılında Trabzon'un fethi ile Osmanlı Devleti sınırlarına dâhil oldu. Fethin akabinde yapılan tahrir çalışmalarından anlaşıldığı üzere coğrafyanın iktisadi faaliyetler üzerine etkisi ile seyrek nüfuslu bir özellik gösteren Rize, Osmanlı hâkimiyeti döneminde uzun yıllar bu durumunu muhafaza etti, hatta nüfusu artması gerekirken azaldı. Bu çalışmada şehrin fethinin akabinde gerek fiziki olarak (cami-mescit) gerekse nüfus açısından tabi tutulduğu iskân siyaseti ile bir Türk-İslam beldesi haline dönüşümü ele alındı. Her ne kadar Rize şehrinin teşekkülü tam olarak 19. yüzyıl sonlarında gerçekleşmiş olsa da, şehrin bu gelişiminde vakıf eserlerinin büyük bir fonksiyona sahip olduğu belirlendi. Günümüz şehrinin Osmanlı dönemindeki idari yapısı, Rize, Mapavri (Çayeli), Hemşin, Atina (Pazar) kazalarında yer alan dini hizmet veren eserler ve eğitim ve öğretim faaliyetlerinin yürütüldüğü mekânlar, bu eserlerde görev yapan imam, hatip, müezzin, şeyh, vaiz, kayyum, ferraş ve mütevelli gibi personel faaliyetleri değerlendirildi. Başta Ankara Vakıflar Arşivi'nde yer alan hurufât defterleri olmak üzere diğer arşiv vesikaları, seyyahlar, araştırma-inceleme eserleri ile yerinde yapılan gözlemlere dayanan bu eser, yüzyıllar içinde şehrin fiziki dönüşümüne ve bunun nüfus ve ekonomik faaliyetler üzerindeki etkisine odaklanmaktadır. “Çayın başkenti Rize” sözünün bir slogandan öte, şehir hayatındaki ehemmiyeti ve şehirle çayın ne kadar özdeşlemiş olduğu ortaya konuldu.

İÇİNDEKİLER
GRAFİK, HARİTA, PLAN, TABLO ve RESİM LİSTELERİ
KISALTMALAR İ
ÖNSÖZ
GİRİŞ
Kaynakların Değerlendirilmesi
Rize Tarihi
BİRİNCİ BÖLÜM
KAYNAK DEĞERİ OLARAK HURUFÂT DEFTERLERİ
Kaynak Değeri Olarak Hurufât Defterleri ve Rize, Mapavri, Hemşin ve Atina Hurufât Defterleri Üzerine Bir Değerlendirme
Dinî Hizmet Veren Kurumların Tesisi
Görevlilerin Tayin ve Azilleri
İmam ve Hatiplik
Mütevellilik
Şeyh, Vaiz ve Muallimlik
Personelin Gündeliği
İKİNCİ BÖLÜM
RİZE ŞEHRİNDE DÖNÜŞÜM VE VAKIF ESERLERİ
Rize Şehri ve Mahalleleri
Rize Kalesi
Şehrin İdarecileri
Rize Kadıları ve Görevleri
Rize Kazası Naibleri ve Görevleri
Rize Şehrinde Vakıf Eserleri
Camiler
Ayşe Hatun Camii
Attar Hacı Osman Camii (Babik / Tophane Mahallesi)
Bağdadlı Hacı Osman Camii (Haldoz / Bağdadlı Mahallesi)
Başçılar Mescidi
Çolak Hacı Ahmed Mescidi
Dizdar Hüseyin Ağa Camii / Orta Camii (Rize Çarşısı)
Hacı Abdulbaki Camii
Hacı Ahmed Pir Camii (Yaka / Emineddin Mahallesi)
Hacı Ahmed Camii (Akrotil / Camiönü Mahallesi)
Hacı Halil Ağa Camii (Kale Mahallesi)
Hacı Ma'dan / Maden Camii (Roşi / Reşadiye Mahallesi)
Kuvaroz (Gülbahar) Mahallesi Camii
Hacı Süleyman Camii
İskelehane / Yalı Camii
İslam Paşa Camii (Emare / İslampaşa Mahallesi)
Kankalanoz (Yağlıtaş) Mahallesi Camii
Kapudan Ali Paşa Camii / Taşcıoğlu Camii (Rize Çarşısı)
Malkoçoğlu Hacı Hasan Camii
Müftü Hacı Mehmed Efendi Camii
Hacı Mehmed Mescidi (Kuvaroz / Mandil Mahallesi)
Paşayan (Çarşı) Mahallesi Mescidi
Pindoz (Değirmendere) Mahallesi Camii
Saklınar? Mahallesi Camii
Tuzcu-zâde Seyyid Hacı Mehmed Camii
Şeyh Camii (Nefs-i Rize Köyü)
Medrese / Muallimhaneler
Feyzullah Efendi Muallimhanesi
Hacı Osman Muallimhanesi
Hacı Süleyman Efendi Medresesi
Şahserat Hatun Muallimhanesi
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KAZALAR ve BAĞLI KÖYLERDEKİ CAMİ, MEKTEP/MUALLİMHANE VE TÜRBELER
Rize, Mapavri, Atina ve Hemşin Kazalarının Sınırları
Camiler
Rize Kazası'na Bağlı Köylerdeki Camiler
Mapavri Kazasına Bağlı Köylerdeki Camiler
Hemşin Kazası'na Bağlı Köylerdeki Camiler
Atina Kazası'na Bağlı Köylerdeki Camiler
Mektepler / Muallimhaneler
Türbeler
SONUÇ
EKLER
FOTOĞRAFLAR
KAYNAKÇA
DİZİN