^{#smrgKİTABEVİ} Galip Hoca Komitacı - Celâl Bayar -

Osmanlı Devleti'nin son yüzyılı için bazıları "İmparatorluğun en uzun yüzyılı" tabirini kullanırlar. Vakıa yüzyıl her zaman yüzyıllardır ve kronolojik bakımdan uzaması veya kısalması söz konusu değildir. Fakat bahsi geçen yüzyılda askeri, siyasi, kültürel olaylar, değişim ve dönüşümler o kadar hızlı ve yoğun yaşanmıştır ki bu terime hakkı ile takabül eder.

20. yüzyılın sonu, 21. yüzyılın başında bulunan günümüz Türkiye'sinde yaşanan ve ibretle izlediğimiz legal-illegal siyasi olayların gerçekçi bir analizini yapmak için, Osmanlı Devleti'nden son yüzyılını, özellikle ikinci yarısını çok iyi bilmek gerekir. Bu bakımdan Mahmut Celâl Bayar'ın bu döneme ait hayatı tarihçiler, siyaset ve devlet adamları için zengin bir arşiv niteliğindedir.

Celâl Bayar'ın biyografisi etrafında İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin örgütlenme biçimi, faaliyetleri, çalışma yöntemleri, siyasi hedefleri, 31 Mart olayı; Birinci Dünya Savaşı eşiğinde Ege bölgesinde tahlike arz eden Rum nüfus yoğunluğunu değiştirmesi, etkisizleştirmesi gibi günümüzde bile önemini koruyan farklı pencereler açmaktadır.

Birinci Dünya Savaşı felaketi yaşanırken cephe gerisinde, bazı sivil ve asker bürokratların nasıl yolsuzluklara (günümüzün kavramıyla hortumculuğa) bulaştırdıklarına ve Milli Mücadele sürecindeki Kuva-i Milliye örgütlenmesinin ilginç serüvenine temas etmektedir.