^{#smrgKİTABEVİ} Hafız Hakkı Paşa'nın Sarıkamış Günlüğü -

Sarıkamış Muharebeleri'nin Enver Paşa'dan sonra gelen ikinci ismi olan ve kendisi de Sarıkamış bozgununun hemen ardından can veren 3. Ordu Kumandanı Hafız Hakkı Paşa'nın Birinci Dünya Savaşı'na girişimiz ile Şark Cephesi'nde uğradığımız büyük mağlubiyeti anlattığı, askeri tarihimiz bakımından son derece önem taşıyan ama tam bir asır boyunca saklı kalan günlüğünün tam metni ve tıpkıbasımı.

“Sarıkamış'taki büyük felâketin sorumlusu Hafız Hakkı Paşa'nın pişmanlık günlüğü

Savaş meydanlarında uğradığımız bozgunları hatırlamaktan millet olarak pek hoşlanmayız ama Aralık ayının son, Ocak ayının da ilk haftasında neler olduğunu mutlaka bilmemiz gerekir. Bu haftalar, 1914'te Sarıkamış'ta uğradığımız ve onbinlerce Mehmetçiğin hayatına mâlolan büyük facianın yıldönümüdür...

ARALIK ayının son haftası, tarihimizdeki büyük bir bozgunun yıldönümüdür: 1914'te tam bir hayal kırıklığı ile neticelenen Sarıkamış Harekâtı faciasının yıldönümü...

Sarıkamış'ta nelerin yaşandığını kısaca hatırlatayım: Kars ve Ardahan'ın yanısıra Sarıkamış da "93 Harbi" diye bilinen 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Ruslar'ın eline geçmiş ve Sarıkamış'a kuvvetli bir Rus garnizonu yerleştirilmişti. Birinci Dünya Savaşı'na girmemizden hemen sonra, devletin en güçlü adamı olan Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa, Anadolu'nun doğusunu Ruş işgalinden kurtarıp Kafkaslar'a uzanabilmek için öncelikle Sarıkamış'ı hedef alan bir harekât hazırlığına girişti. Paşa'yı harekâta yönlendirenlerin başında, onun gibi "sarayın damadı" olan bir başka asker, Albay Hafız Hakkı Bey vardı.

Enver Paşa'nın plânına göre, Üçüncü Ordu'nun bir kolordusu Allahuekber Dağları'nı geçecek ve Sarıkamış kuşatılacaktı...

Ama bazı komutanların "Sarıkamış'a ilk giren olma" hayaliyle kendi başlarına harekete kalkışmaları, Hafız Hakkı Bey'in kaçan Rus birliklerini takip ederek kuşatma hattını lüzumsuz yere genişletmesi ve onbinlerce askeri kışlık elbiseleri olmadan daha uzun bir yoldan dağlara tırmandırması büyük felâketi getirdi. Neticenin kötü olacağını hisseden bazı komutanlar, zaten daha önce ardarda istifa etmişlerdi.

Öncü birliklerimiz Sarıkamış'a girmeyi başardılar ama Ruslar tarafından maalesef yokedildiler ve asıl facia dağlarda yaşandı: Onbinlerce askerimiz soğuktan donarak sonsuz bir uykuya daldı, binlercesi de tifüsten kırıldı. 25 ve 26 Aralık günlerinde vaziyetimiz çok daha kötüleşti ve 3 Ocak'ta artık herşeyin bittiğini anlayan Enver Paşa, Albay Hafız Hakkı Bey'i "Paşa" yapıp Üçüncü Ordu'nun başına geçirdikten sonra Erzurum'a döndü. Hafız Hakkı Paşa da geri çekilme emri verdi ve Sarıkamış harekâtı büyük bir hüzünle noktalandı.” - Murat Bardakçı