^{#smrgKİTABEVİ} Hazar Çalışmaları - 2006

Daha önce Selenge yayınlarından çıkmış olan M.İ. Artamonov'un Hazar Tarihi, L.N. Gumilev'in Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları ile yakın zamanda yayınlayacağımız Dunlop'un Hazar Yahudi Tarihi adlı çalışması ve Golden'in bu eseriyle birlikte Hazarlar konusu tüm yönleriyle ele alınmış olmaktadır.

Bundan sonra ancak yeni arkeolojik kazı sonuçlan ve taşlar üzerindeki runik işaretlerin çözülmesi, Hazar dosyasına yeni bir şeylerin ilave edilmesine imkan verebilir.

Doğu Avrupa halklarının ortaçağa ilişkin tarihi, derin biçimde bozkır halklarınınkiyle iç içe geçmiştir. Doğu Avrupa'ya hayat veren su yolları, özellikle de uluslararası ticaretin hayati damarları olan İtil-Don-Donets kompleksi, bozkır sakinlerini bir mıknatıs gibi kendisine çekti. Doğal felaketler ya da zincirleme tepkiler sonucu yolunu Batı'ya çevirmek zorunda kalan Kuzey Çin sınırı boyundaki halkların bitmek bilmeyen mücadeleleri sebebiyle Orta Asya'daki yurtlarından kovulan göçebe, bu nehirleri kuşatan bozkırlara bir kez yerleştikten sonra iki dünyanın en iyisini yaşamanın tadına varabildi. Kuzey Kafkasya ve Ukrayna'nın geniş otlakları, göçebenin hayvan sürüleri için bolca besin temin ediyordu.