^{#smrgKİTABEVİ} Hoşnut Olamamış Adam Enver Paşa: Türkiye'den Türkistan'a - 1995

Enver Paşa, Ortadoğu'nun çağdaş tarihinin, en tartışmalı şahıslarından birisidir. Jön Türk hareketinin ve imparatorluk yıkılmadan önceki siyasetin anahtar adamı, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin en güçlü lideri, Balkan ve Trablusgarp savaşlarının kahramanı, Sultan'ın damadı, Başkomutan yardımcısı ve Osmanlı İmparatorluğu'nun savunma bakanıydı. Bununla beraber, Enver Paşa'nın, gücünü ve ülkesini kaybettikten sonraki kariyerinin son dönemi daha az bilinmektedir. 1918 yılında sürgünle başlayan ve 1922 yılında Orta Asya'da ölümüyle sona ermiş olan kariyerinin bu safhası, Alman-Sovyet-Türk ilişkilerinde olaylı bir rol oynadığı ve Orta Asya'da Basmacı'daki Sovyet karşıtı ayaklanmayla olan ilişkisinin iz bıraktığı renkli ve etkileyici yıllardı. Bu döneme ait ayrıntılı ve dengeli bir çalışmanın yapılmasını engelleyen temel neden Enver'in hem Türkiye, hem de Sovyetler Birliği'ndeki ortodoks tarihi yazımlarından çıkarılmış olması ve araştırma malzemelerinin azlığıdır. Türk Tarih Kurumu arşivindeki Enver Paşa'ya ait belgeler arasında, Enver'in Ekim 1918'de İstanbul'dan kaçışını müteakip, maceralarının sırrını çözecek yayınlanmamış büyük miktarda, özel yazışmaya ulaşma şansına sahip oldum. Bu malzemeler arasında, sadece Enver Paşa tarafından yazılmış mektuplar değil, ayrıca Talat Paşa, Cemal Paşa ve diğer İttihatçılar tarafından yazılmış mektupları da buldum. Bu eserde sunulmuş olan belgeler; araştırmacılara, 1918-1922 döneminde JönTürk göçmenlerinin ve özellikle Sovyet Rusya'da bulunan Enver Paşa'nın faaliyetleri ile ilgili önceden yayınlanmamış bazı malzemelere ulaşmayı sağlayacaktır. Masayuki Yamauchi