^#smrgSAHAF İnsanlığın Kurtuluşu: İnsanların Düşünmek Hakkı Uğrundaki Savaşlarının Tarihi -

Garpta 15 sene süren ve aydınlar arasında müşahede ve tecrübe ile geçen hayatım bende şu kanaati doğurmuştur: Geçmiş nizamlarda olduğu gibi gelecek nizamlarda da halli en zor olan, belki de ezeli cidalimizin temelini teşkil eden mesele, ferd ile cemiyet arasındaki çarpışmalara nihayet verebilmek meselesidir. Ferd ağrr bastığı vakit bir cemiyetin hem kazanç hem de zararları oluyor. Kazancı büyük fikirler, büyük san'at ve bazan da büyük ilerlemelerdir; zararı, ben-benismden doğan müsavatsızlıklar, maddî ve manevî sahada aç gözlülüğün, inkisarın doğurduğu zulüm ve yahut anarşidir. Cemiyetin ağır bastığı vakit de kazançlar ve zararlar vardır. Kazancı istikrardır, ferdi cemiyetin düşünmesi ve koruması ile hasıl olan emniyettir, nisbî bir huzurdur. Zararları makineleşmek, ruhu madde hesabına kaybetmek ve eğer bu cemiyet veyahut, millet tıpkı hodbin bir insanda olduğu gibi başka cemiyetlerin ve milletlerin tepesine çıkmak isterse vücude getirdiği dünyaı harpleridir.

Demek ki, yarınki yeni nizam --eğer eskilerden biraz daha uzun sürecekse -bu iki kıymetin yerlerini, ölçülerini bulmakla mükelleftir. Gerçi Van Loon terazinin ferd gözünü biraz daha ağır bastırıyor, fakat buna rağmen tarih bize gösteriyor ki, ferdi ezen herhangi nizam insaniyetin emniyetle beklediği ve kendine mal edeceği bir nizam değildir. Bundan dolayı Van Loon'u dikkatle okumak hem faydalıdır hem de belki elzemdir, çünkü mesele ferd denilen insaniyet parçası ile cemiyet denilen kollektif insaniyetin dünyadaki mevkiini ve ölçüsünü bulmaktır.(Halide Edib - Adıvar'ın önsözünden)