^{#smrgKİTABEVİ} Metafizik -

İsmail Hakkı İzmirli, ortaçağ kelamının artık eskidiğini bunun yerine yeni bir kelam ilminin kurulması gerektiğini söyler. Elinizdeki bu eser İsmail Hakkı İzmirli'nin "Muhassali'l-Kelam ve'l-Hikme" adlı eseridir. Bu eser yeni kelam ilmini anlatan, yeni kelam ilmine giriş olan bir eserdir. İsmail Hakkı İzmirli'nin kurmaya çalıştığı yeni kelam ilmiyle ilgili en temel görüşleri ve tezleri bu eserinde bulunmaktadır. İsmail Hakkı İzmirli'nin yeni kelam ilminin programını anlattığı tek eseri budur.İsmail Hakkı İzmirli, bu eserinde kelam ilmini ve kelami yolları yüksek bir vukufla anlatmıştır. Kelamın nasıl ortaya çıktığını, tanımını, konusunu, çağlarını vs. yeni bir yaklaşımla ortaya koymuştur.

Kelamın ne olduğu ve ne olması gerektiğini net ifadelerle göstermiştir. Arkasından Selefiye, Ehl-i Sünnet, Mârika ve Şîayı oldukça özet ve mükemmel şekilde anlatmıştır. Özellikle Şîanın geçirmiş olduğu tarihsel süreci, Şîa kollarının nasıl ortaya çıktığını, birbirlerinden nasıl dallanıp budaklandıklarını en mükemmel ve anlaşılır haliyle İzmirli'nin bu eserde anlattığını görürüz. İzmirli oldukça küçük bir hacme kelam biliminin geçmişini ve geleceğini büyük bir hacimle sığdırmıştır.Eser mezhepler tarihi değilse de İslami fırkaların kelami görüşlerini anlattığı için mezhepler tarihi için de değerli bir kitaptır. Bu bakımdan bu eser hem kelam hem mezhepler tarihi hem de İslam düşüncesinin temel kaynaklarından biridir.