^{#smrgKİTABEVİ} Mevlevi Ayinleri: The Music of Divine Love (Notalı) -

Mevlevi ayinleri dini tasavvufi Türk musikisinin en ihtişamlı eserleridir. Dört selamı da bestelenmiş bir ayin i şerif tek makamlı olabileceği gibi en büyük çoğunluğunda çeşitli yakın uzak makam geçkileri yapılmış türlü prozodik ve müzikal ustalıklar gösterilmiştir. Fakat bütün bunlar ilham öyle geldiği için kendiliğinden olmuş san'at gösterisine kalkışılmamış çok samimi ve vecdaver eserlerdir.

Bazı ayinler bir bazısı iki selam halinde bestelenmiştir ki bunlar diğer uygun makamlı ayinlerin eklenmesi suretiyle tamamlanıp icra edilirler.

Mevlevi tarikatinin kurucusu Hz. Mevlana değildir. O herhangi bir kayd'a kuyûd'a girecek veya birilerini bu kayıtlara sokacak bir kimse değildir. O her türlü dünyevi kayıtların dışında bir âşık daha doğrusu bir Allah şığıdır . Nitekim bu Allah aşkıdır ki onun bütün var edilmişlere Allah'ın eseri olduğu için gönülden sevgi ve şefkatle bakabilmesini temin etmiştir. Dolayısıyla Mevlana'nın hayatında bütün bu besteli ayinler tarikat ritüellerinin hiç biri yoktu.

İlk Mevlevi ayini bestesinin de ne zaman ve kimin tarafından bestelendiği hakkında bir bilgiye sahip değiliz. Ancak bugün elimizde bestekârları ve beste tarihleri bilinmeyen ve beste-i kadim adıyla anılan Pençgah Dügah ve Hüseyni makamlarında üç ayin vardır. Bu ilk ayin bestelerinin Mevlana veya Sultan Veled tarafından bestelendiği söylentisi mantığa uymayan bir rivayetten öte kıymeti olmayan düşüncelerdir.

Her biri birer şaheser olan bu üç ayin i kadim üslûp ve tavır itibariyle XIV. XV. XVI. asırlara ait olabilirler Bestelendikleri tarihten sonra gelen devirlere kadar kulaktan kulağa seyahat ederlerken birtakım değişikliklere uğradıkları da muhakkaktır. Bu sebeple de bestelenme tarihlerini kesin olarak tesbit mümkün değildir.

Bunlardan sonra tarihini bildiğimiz ilk ayin bestesi Köçek Mustafa Dede'nin Bayati ayin i şerifidir ki Mustafa Dede 1688 9'da ebedi aleme doğduğuna göre bu eser bir XVII. yüzyıl ürünüdür.

Bundan sonra 1712'de merkadine sırlanan büyük Türk musikisi bestekarı ve musiki bilgisini de İstanbul'daki Yenikapı Mevlevihanesi Mevlevihane i bab ı cedid nden alıp aynı zamanda bir Mevlevi muhibbi olan Mustafa Itri Efendi'nin Segah ayin i şerifi gelir ki bir deha ürünü olan bu eser de XVIII. yüzyıl ürünüdür. Fakat bu arada bize kadar gelememiş başka ayinler de belki bestelenmiştir. Bunlar hakkında da hiçbir bilgiye sahip değiliz.

Bu yüzyıldan XVIII sonra XX. yüzyıla kadar pek çok ayin bestelenmiştir ki bunların gerek bestekarları ve gerekse tarihleri kayıtlıdır ve bilinmektedir.

Ayin besteciliğinde yedi ayin ile Hamamizade İsmail Dede birincidir. Zekai Dede ise altı ayin ile ikinci sırada yer alır. Abdü'r Rahim Şeyda Dede dört ayinle üçüncülük sırasını işgal eder.

Diğer besteciler daha çok bir bazıları da iki ayin bestelemişlerdir. Bunlar her halde ileriki bölümlerde ve notaların verildiği kısımda belli edilecek veya anlaşılacaktır.

Ayin besteciliği kolay bir iş değildir. Belki bütün diğer dallardan daha zordur. Çünkü aşk bilgi ve ilham gerektirir. Birtakım notaları biçim ve usûl kurallarına uyarak yan yana getirmekle ayin bestelenmiş olmaz. Bu yolla belki 50 60 sayısı ortaya çıkar ama bunlara ayin i şerif denmez ve bunlar meydan görmez ki örnekleri vardır.

Bütün gerçek ayin bestekarlarının ruhları şad himmetleri hazır ola.

Sensin beni lafzınla süren sen heyecana
Gönlüm gelir aşkınla senin hep cevelana
Etdimse kusur affına geldim yüce Pirim
Reddetme beni eyle kabul Hazret i Mevlana

İsmail Hakkı Özkan