^#smrgSAHAF Örf ve Adetler Sosyolojisi Bakımından Sanat ve Ahlak - 1954

Örf ve âdetler bakımından san'at ve ahlâkın tetkiki ve bu iki değerin ayni cemiyet tipleri içinde birbiriyle olan münasebeti şimdiye kadar ele alınmış değildir. Hatta denebilir ki bugüne kadar sentetik bir örf ve âdetler sosyolojisi dahi yazılmamıştır. Örf ve âdetlere ait sayısız malzeme seyyahların, etnolokların indî mütalâalarına terkedilmiştir. Örf ve âdetler, uzun zaman sosyoloji için de gerektikçe baş vurulan bir malzeme ve delil kaynağı olmuştur. Halbuki içtimaî kıymetlerin değişme ve gelişmesi örf ve âdetlerle sıkı sıkıya bağlı bulunmaktadır. Bilhassa hukuk, ahlâk, din ve san'at kıymetlerini, sosyolojik bir görüşle incelemek bahis konusu olduğu zaman, örf ve âdetlerin önemi kesin olarak meydana çıkar.

Örf ve âdetleri sosyolojinin bir dalı haline getiren şüphesiz ki Levy-Bruhl olmuştur. Fakat, o da meseleyi sadece örf ve âdetlerle ahlâkın münasebeti bakımından ele almış, diğer içtimaî kıymetlerle örf ve âdetlerin münasebetini ihmal etmiştir. Bununla beraber örf ve âdetleri bir ilim olarak tesis ve teklif etmesi, elimize objektif bir tetkik metodu vermesi Levy-Bruhl'ün en büyük başarılarından biri olmuştur. Onun La morale et la science des moeurs'de ahlâka tatbik ettiği inceleme tarzı, diğer içtimaî kıymetlerin de ayni yoldan ele alınabileceğini telkin etmekteydi. Bununla beraber örf ve âdetler sosyolojisi Levy-Bruhl'ün ileri sürdüğü "âdetler ilmi" nden ayrıdır. Örf ve âdetler sosyolojisi, sadece örf ve âdetlerle ahlâk arasındaki münasebeti incelemekle kalmaz, aynı zamanda maddî ve manevî bütün değerleri tetkik etmek için kendisini zarurî bir metot olarak teklif eder.

Tetkik konumuz, bu yoldaki çalışmaların ilki olması bakımından birçok eksiklikleri ihtiva etmesi tabiidir. Bu eser hazırlanırken iki büyük güçlükle başbaşa kalındı. Birincisi, elimizde tedvin edilmiş bir örf ve âdetler sosyolojisinin bulunmaması, ikincisi, bu yolda kendimize rehber yapabileceğimiz bir araştırmadan mahrum oluşumuz. Buna, örf ve âdetlerle iptidailer sosyolojisinin sıkısıkıya bağlı bulunması yüzünden çeşitli fikir ve kanaatlerin şaşırtıcı telkinlerini de ekliyebiliriz. İptidaî örf ve âdetin karmaşık ve ilk bakışta çapraşık görünüşü onu birçok doktrin kavgaları için cazip bir saha haline getirmiştir. Bu eser, hiçbir doktrin ve kanaatin peşine takılmadan hadiselere tarafsız ve objektif bir gözle bakmak gibi bir talihsizliğe uğramıştır. - Cahit Tanyol