^{#smrgKİTABEVİ} Osmanlı Belgelerinin Dili - Diplomatik - 2024

Tarihin, çok sıkı münasebette bulunduğu yardımcı ilimlerinden olan diplomatik en kısa şekilde "belge ilmi" olarak tarif edilebilir. Ancak bu ilim dalı üzerinde yakın zamanlara kadar Türkiye'de fazla araştırma yapıldığı söylenemez. Osmanlı-Türk diplomatiği daha ziyade Avrupalılar ve özellikle Osmanlı hakimiyetinde kalmış Balkan ülkelerinde rağbet görmüş ve bu ülkelerde diplomatiğin çeşidli konularında ciddi yayınlar yapılmıştır. Bizde ise diplomatiğin ilim olarak gelişmesi yeni başlamış olduğundan diplomatik ile "siyaset ilmi" veya "politika" manasına gelen diplomasi sık sık karıştırılmaktadır. Otuz yılı aşkın bir birikimin mahsulü olan sunulan kitab, bu boşluğu doldurmak üzere kaleme alınmış olup ilerde yapılacak çalışmalar için bir başlangıç olarak düşünülmüştür .
İçindekiler:
METİN İÇİNDEKİ ŞEKİLLERİN LİSTESİ
EKLERİN LİSTESİ
ÖN SÖZ< br> KISALTMALAR
GİRİŞ
1. Osmanlı Arşivi
2 .Diplomatik (Belge İlmi)
a. Diplomatiğin Doğuşu ve Gelişmesi
b. Osmanlı Diplomatiği

Birinci Bölüm
YAZI VE YAZI MALZEMELERİ
I. YAZI MALZEMELERİ
A. KAGIT
1. Tarihçe .
2. Kağıt İmali
3 .Kağıdın Terbiyesi
a.Aharlama .
b.Mühreleme
4. Osmanlılarda Kağıt
a. Doğu Menşe'liler
b.Batı Menşe'liler
c. Osmanlı Kağıthaneleri
d.Merkez Kalemlerinde Kullanılan Kağıtlar
B. KALEM VE KALEMTRAŞ
1 .Kalem
2 .Kalemtraş
C. MÜREKKEB
D. DİGER MALZEMELER
1. Hokka .
2. Lika
3. Rik, Rikdan, Rik Sofrası
4. Makas .
5. Kozak ve Balmumu
II. YAZI
A. ARAB YAZISI
1. Menşe'i
a. Arab Yazısının Menşe' i
b. Arab Alfabesi .
2. Yazının Gelişmesi .
a. İlk Devirler "
b. Kısa Seslilerin Gösterilmesi
c. Harflerin Npktalarla Ayırd Edilmesi
B. AKLAM-I SİTTE
1. Sülüs
2.Nesih
3. Tevki'
4.Rıka'
5.Muhakkak
6.Reyhani
C. DİGER YAZILAR
1.Ta'lik . 60
2. Divani ve Celi Divani . 6 1
a. Divani . 61
b.Celi Divani . 63
3. Siyakat ve Divan Rakamları . 64
a. Siyakat . 64
b. Divan Rakamları . 6 6
4.Rık'a . 67
Sonuç .68
D. BELGELERDE KULLANILAN KISALTMA VE ÖZEL İŞARETLER . 69

İkinci Bölüm
BELGELERDE KULLANILAN ALAMETLER VE MÜHÜRLER
I. TUGRA
II. PENÇE
A.BEYZELİPENÇELER
B. KEŞİDELİ PENÇELER
1 . Uzun Keşi deliler
2. Kısa Keşideliler
C. BEYZE VE KEŞİDE BULUNMAYANLAR
III. K U Y R U K L U İ M Z A .
A. TARİHİ GELİŞMESİ.
B. RÜKÜNLERİ
1. Sere
2.Tuğ
3 .Kuyruk
C. BELGEDEKİ YERİ
IV. MÜHÜR
A. CİNS VE ŞEKİLLERİ
1 .Mühr-i Humayün
2.Resmi Mühürler
a. Şahıs Adı Bulunanlar
b.Makam Adı Bulunanlar
c. Makam ve Şahıs Adı Bulunanlar
3. Vakıf Mühürleri.
a. Padişah Vakıfları.
aa. Tuğra Bulunanlar
ah. Tuğra Bulunmayanlar
b. Diğer Şahıslara Aid Vakıf Mühürleri
4. Şahsi Mühürler .
a. Şekil ve Muhtevaları
b. Resmi Belgelerde Mühürlerin Basılma Sıraları .
5. Tatbik Mühürleri
a. Merkez Kalemlerindeki Defterler
b. Hakkaklerin Mühür Defterleri
6. Sahh Mühürleri

Üçüncü Bölüm
PADİŞAHA AİD BELGELER
I. FERMAN.
A.'RÜKÜN VE ŞARTLARI .
1 . Davet (Invocatio)
2.Tuğra
3.Elkab (Inscriptio)
a. İdareci Kadro Mensublarına Aid Elkab
b .İlmiye Sınıfına Aid Elkab
c. Hristiyanlar İçin Kullanılan Elkaly .
4.Dua.
a. İdareci Kadro Mensublarına Aid Dualar
b .İlmiye Sınıfına Aid Dualar .
c. Hristiyanlar İçin Kullanılan Dualar
5.Nakil-İblağ (Narratio / Expositio)
6 .Emir-Hüküm (Dispositio)
7. Te'kid-Tehdid (Sanctio / Comminatio)
8. Tarih
9 .Mahall-i Tahrir
B. YAZILIŞ SEBEB VE ŞEKİLLERİ İLE MENŞE'LERİ.
1 .Yazılış Sebebleri
a. İlk Yazılış
aa. Re'sen
ah. Müracaat Üzerine
b. Hazırlanış Safhaları 116
c. Te'kid veya Tecdid 117
ca. Te'kid 117
cb. Tecdid 118
2. Menşe' lerine Göre Fermanlar 118
a. Divandan Yazılanlar . 119
b. Maliyeden Yazılanlar 121
C. SAHTE FERMANLAR 122
1. Sahte Fermanlardan Örnekler 122
2. Sahte Ferman Yazanlara Verilen Cezalar 123
Sonuç 124
II. BERAT 124
A. RÜKÜNLERİ 124
1. Davet 124
2. Tuğra 125
3. Nişan Formülü 125
a. Nişan Kelimesiyle Başlayanlar 125
b. "Sebeb (vech)-i tahrir" ile Başlayanlar 127
4. Unvan 128
5. Elkab 128
6. Nakil! İblağ 129
7. Emir! Hüküm 130
8. Te'kid / Tehdid 130
9. Tarih 131
1 O. Mahall-i Tahrir 131
B. BERAT CİNSLERİ 132
1. Verildikleri Kalemlere Göre 132
a. Divandan Verilenler 132
b.Maliyeden Verilenler 132
c. Askeri Beratlar 134
2. Veriliş Sebeblerine Göre 134
a. Mahlül Dolayısiyle İlk Veriliş 135
aa. Ölüm Dolayısiyle Boşalma 135
ab. Berat Sahibinin Feragatiyle Boşalma 135
ac. Azil Dolayısiyle Verilenler 135
b. Tecdid 136
ba. Cülus Dolayısiyle 136
bb. Tahrir Dolayısiyle 136
be. Kayıp Dolayısiyle 137
3. Şekil Özelliği Gösteren Beratlar 137
a. Menşur 137
b.Mülkname 137
c. Timar Beratı 138
d.Beylerbeyi Beratı 139
C. BERAT VERİLME MUAMELESİ 139
1 .Beratın Hazırlanışı 139
2.Beratın Teslimi 140
D. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ 140
1 .Kullanılan Kağıtlar 140
2. Yazı ve Mürekkeb Cinsleri 141
3. Unvanına Hatt-ı Humayünlar 142
4 .Der-kenarlar 142
5. Sahhü'l-vasl
6. Suret Çıkarıldığı Kaydı
E. BERAT SAHTEKARLIKLARI
1. Sahte Beratlardan Örnekler
2.Sahte Berat Yazan ve Yazdıranlara Verilen Cezalar.
Sonuç .
III. N A M E - İ H U M A Y Ü N
A. RÜKÜNLERİ .
1 .Davet
2.Tuğra
3 .Unvan
4.Elkab
5.Dua
6 .Nakil-İbliiğ
a. Cülus
b.Sulh
c. Elçi Gönderilmesi
d. Ticari Konular.
e. Yardım Talebi
7. Tenbih / Te'kid
8. Tarih
9 .Mahall-i Tahrir
B. NAME-İ HUMAYÜN ÇEŞİDLERİ
1. Şekil Bakımından :
a. Tuğra Bulunanlar
b.İmza ve Mühr-i Humayun Bulunanlar
2.Yazılış Sebebi Bakımından
C. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
1 . Kullanılan Malzeme
a.Kağıt .
b.Yazı
c.Tezhib
2.Namenin Kabı
Sonuç .
IV. A H İ D N A M E - İ H U M A Y Ü N / M U A H E D E
A. AHİDNAME
1 . Rükünleri
a. Davet .
b. Tuğra .
c.Nişan Formülü
d.Unvan
e. Nakil / Dibaçe
f. Ahidname Maddeleri
g.Te'kid
h.Tarih .
i. Mahall-i Tahrir
2. Ahidname Cinsleri ve Hazırlanışı
3. Şekil Özellikleri
a.Kağıt
b.Yazı
B. MUAHEDE
1 .Rükünleri
2. Şekil Özellikleri
a. Kağıt ve Cild
b. Yazı
Sonuç .
V. HATT-I HUMA YÜN
A. HATT-I HUMA YÜN ÇEŞİDLERİ
1. Unvanına Hatt-ı Humayünlar .
2 .Beyaz Üzerine Hatt-ı Humayünlar
3. Telhis, Takrir ve Arz Üzerine Hatt-ı Humayünlar
a. Telhis Üzerine Hatt-ı Humayünlar .
b. Takrir ve Benzeri Üzerine Hatt-ı Humayünlar .
c.Arz Üzerine Hatt-ı Humayünlar
d.Arzuhal Hulasaları Üzerine Hatt-ı Humayünlar
B. HATT-I HUMAYÜNLARIN BAZI ÖZELLİKLERİ
1 .Hattın Padişaha Aidiyeti
2. Tarih
3. Telhis ve Takrir Üzerindeki Hatt-ı Humayünların Yeri
Sonuç .
VI. İ R A D E - İ S E N İ Y Y E .
A. CİNS VE RÜKÜNLERİ .
1 .Arz Tezkiresi Hamişine İrade
2.Re'sen İrade
a. Devlet İşleriyle İlgili Emirler
b .İmtiyaz Tevcihi .
c. Tayin ve Terfiler, Maaş Tahsisi
d.Rütbe, Nişan ve Madalya Verilmesi
3 .Hususi Ma'rüzat Üzerine Sadır Olan İradeler
4. Padişahın İmzasını Taşıyan İradeler
B. İRADELERİN ŞEKİL ÖZELLİKLERİ.
1 .Kağıdın Kullanılışı
2. Tarih
3 .İmza
4.Yazı
5. Muamele Kayıdları .
Sonuç .
VII. SEBEB-İ TAHRİR HÜKMÜ
A. RÜKÜNLERİ .
B. MUAMELE KAYIDLARI
Sonuç .
Dördüncü Bölüm
DEVLET ERKANININ EMİR VE ARZ
MAHİYETİNDEKİ BELGELERİ
1. BUYURULDU.
A.BUYURULDU YAZISININ TEKAMÜLÜ
B. BUYURULDU CİNSLERİ
1. Beyaz Üzerine Buyuruldular
a. Merkezde Verilenler
b. Taşrada Yazılanlar
2 .Arz, Telhis v.s. Üzerine Buyuruldular
a. Merkezden Verilenler
aa. Doğrudan Arz/ Arzuhal Üzerine
ab. Telhis Üzerine . . .
ac. Ferman Müsveddesi Üzerine
b. Taşrada Verilenler
Sonuç
II. TELHİS
A. TARİHİ SEYRİ
B. RÜKÜNLERİ
C. TELHİS CİNSLERİ
1 .Beyaz Üzerine .
2. Takrir, Arz, Arzuhal Üzerine Telhisler
a. Padişaha Sunulanlar
b. Sadrazama Sunulanlar
D. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
III. TAK R İ R .
. A. RÜKÜNLERİ
B. CİNSLERİ
C. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ VE ÜZERİNDEKİ MUAMELELER
1.Kağıt
2. Üzerindeki Der-kenar ve Hatt-ı Humayünlar
IV. ARZ
A. RÜKÜNLERİ
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
Beşinci Bölüm
MERKEZ-TAŞRA ARAS,I YAZIŞMALAR
I. MEKTUB
A.RÜKÜNLERİ
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
l.Kağıt
2.Yazı
C. ÖZEL MEKTUBLAR
II. TAHRİRAT .
A. RÜKÜNLERİ
B. TAHRİRAT CİNSLERİ
1. Yazılış Şekline Göre
a. Normal Tahrirat .
b. Şifre Tahrirat
ba. Harf Yerine Rakam Kullanılanlar
bb.HarfYerine Farklı Harfler Kullanılanlar
2. Çıktığı Daireye Göre
C. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
III. ŞUKKA
IV. TELGRAF
V. ADRESLER
Sonuç
Altıncı Bölüm
ŞEHİR İÇİ / DAİRELER ARASI YAZIŞMALAR
I. TEZKİRE
A. İRADE TEZKİRESİ
B. ARZ TEZKİRESİ (Tezkire-i Ma'rfıza)
1 . Rükünleri
2. Şekil Özellikleri
C. SADARET TEZKİRESİ (Tezkire-i Samiyye)
D. TEZKİRE-İ ALİYYE.
E. EMİR/ HÜKÜM TEZKİRESİ
F. BERAT TEZKİRESİ
G. DAVET TEZKİRESİ
H.MÜRUR TEZKİRESİ
İ. ESAME TEZKİRESİ
J. RUUS TEZKİRESİ
K. EDA TEZKİRESİ
L. MALİYE TEZKİRELERİ
1 .Adet Tezkiresi
2.An Cemaat Tezkiresi
3. Cizye Tezkiresi .
4 .Divan Tezkiresi
5 .Hazine Tezkiresi
6. İhtida Tezkiresi
7 .İcmal Tezkiresi
a. Mevacib İcmali
b.Muhasebe İcmali
8.İn'am Tezkiresi
9. İzdi yad Tezkiresi
a. Tek Kişi İçin Hazırlananlar
b.Birkaç Kişi İçin Hazırlananlar
1 O.Masraf Tezkiresi
11 .Mevacib Tezkiresi
12.Mubayaa Tezkiresi
13 .Mühimmat Tezkiresi
14.Suret Tezkireleri .
a.Hazineye Yapılan Ödemelerde Verilen Suretler
aa. Tahvil Sureti
ab.Temessük Üzerine Verilen Suret
b.Ruznamçe Sureti
c.Mukabele Sureti
d.Ödeme Sureti
e. Tahsis veya Tasarruf Belgesi Sureti
f. Tertib Defteri Süreti
g. Tahrir Defteri Sureti
15. Tahvil Tezkiresi
16.Tayinat Tezkiresi
1 7. Teslim Tezkiresi
18. Teşrif Tezkiresi
19.Zimmet Tezkiresi
ll. KAİME
A. ARIZA YERİNE GEÇEN KAİMELER
1. Rükünleri
2. Şekil Özellikleri
B. TEZKİRE YERİNE GEÇEN KAİMELER
Yapısı ve Özellikleri .
C. MEZAD KAİMESİ
1 .Muhtevası ve Şekil, Özellikleri
2. Mezad Muamelesinin Akış Şekli
III. TEME S SÜ K - TAHVİL - S ENE D
A. KLASİK DEVİR TEMESSÜKLERİ
1 .Ahidname Temessükü .
2 .Emr-i Şerif Verilmesi İçin Temessük
3. Tesellüm Temessükleri
a. Selefden Halefe Devir Sırasında Verilenler
b. Tayinatın Alınması Dolayısiyle Verilenler
c.Bir Yere Teslim İçin Alınan Meblağ Dolayısiyle Verilenler
d.Mal Tesellümü Dolayısiyle Verilenler .
e.Evrak Tesellümü Dolayısiyle Verilenler
4.Borç (Deyn) Temessükleri
a. Hazineden Alınan Borç İçin Verilenler
b .İltizam Bedeli Taksit Ödemeleri İçin Verilenler
c. Vadeli Satışlarda Verilenler
d. Şahsi Borçlarda Verilen
5 .Mukavele Temessükü
6 .Zabıtname Temessükü
a. Mülkname İçin Verilen
b. Mukataa Tasarrufu İçin Verilen,
B. SON DEVİR SENEDLERİ
1. Tasdikname Mübadele Senedi
2. Tapu Senedi
3 .Maaş Senedi
4.Borç Senedi
5 .Rehin Senedi
6.Memhfır Makbuz Senedi
Sonuç .
IV .İLMÜHABER
A. CİNS VE RÜKÜNLERİ
1 .Kat'i Bir Hüküm ve Kararı Bildirmek İçin Yazılanlar
2.Bir Memuriyete Tayini Bildirmek İçin Yazılanlar
3 .Belge Tanzimi İçin Yazılanlar
4.Kalemler Arası Bilgi Vermek İçin Yazılanlar
5. Cevab İlmühaberi .
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
1 .Kağıt
2.Yazı
3. Şerh ve Kayıdlar
Sonuç .
V. MÜZEKKİRE.
A. RÜKÜN VE CİNSLERİ
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
Yedinci Bölüm
DİLEKÇE VE RAPOR MAHİYETİNDEKİ BELGELER
I. ARZ-I HAL (ARZUHAL)
A. RÜKÜNLERİ
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
C. MUAMELE GÖRMÜŞ ARZUHALLER
1 .Padişaha Sunulan Arzuhaller
2 .Adi Arz ve Arzuhaller
II. MAHZAR
A. RÜKÜNLERİ
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
l.Kağıt
a.Eb'adı
b. Kullanılışı
2. Yazı
III. ARİZA
A. RÜKÜN VE ŞARTLARI
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
l.Kağıt
2. Yazı
Sonuç
IV. MAZBATA
A. ÇEŞİD VE RÜKÜNLERİ
1. Tanzimat Öncesi Meclislerinin Mazbataları
a. Mükaleme Mazbatası
b. Meşveret Meclisi Mazbatası
c. Meclis-i Şura Mazbatası
2. Tanzimat Devri Meclislerinin Mazbataları
a. Meclis-i Mahsus-ı Vükela Mazbatası 328
b.Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliyye Mazbatası 329
c. Şura-yı Devlet Mazbatası 330
d.Meclisler, Encümen ve Hey' et Mazbataları. 332
e.Meclis-i Umumi-i Meşveret Mazbatası 332
f. Vilayet Umumi Meclisi Mazbatası 332
g. İdare Meclisi Mazbatası 3 3 3
h.Komisyon ve Geçici Hey'et Mazbataları 334
i. Şehremaneti Umumi Meclisi ve Belediye Meclisi Mazbataları 334
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ 3 3 4
1.Kağıt 334
2.Yazı 334
3. Tarih 334
Sonuç 334
V. LAYIHA 335
A. CİNSLERİ 335
1 . Rapor Mahiyetindeki Layıhalar 3 3 5
a. Islahat Layıhaları 3 3 5
b. Teftiş veya Memuriyet Sonunda Sunulan Layıhalar 3 3 6
c. Görüş Bildiren Layıhalar 3 3 6
d.Esbab-ı Mucibe Layıhası 336
2. Taslak Mahiyetindeki Layıhalar 3 3 7
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ 337
1. Rapor Mahiyetindeki Layıhalar 3 3 7
2. Taslak Mahiyetindeki Layıhalar 3 3 8
Sonuç 339
Sekizinci Bölüm
İFT A VE KAZA ORGANLARINCA DÜZENLENEN BELGELER
I. FETVA 341
A.RÜKÜNLERİ 341
1 .Davet 341
2. Sual 342
3.Cevab 343.
4.İmza 343
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ 343
II. İ' LAM 345
A. RÜKÜNLERİ 345
1 .Elkab 345
2 .Davacının Hüviyetinin Tesbiti 345
3 .Davalının Hüviyetinin Tesbiti 345
4.Dava Konusu 345
5. Davacının Cevabı 346
a. Davalının Suçu Kabul Etmesi (ikrar) 346
b.Davalının Suçu Reddetmesi. 346
c.Davalının İddiayı Kısmen Kabülü 346
d.Davalının Karşı Suçlamada Bulunması 347
6.Beyyine Talebi 347
7.İsbat 347
a. Şahid Dinletilmesi 347
b.Davalıya Yemin Teklifi 348
8.Hüküm 348
9.Tarih 348
1 O.İmza ve Mühür 348
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ 349
1 .Kağıt ve Yazı 349
2. Fetvahane der-kenarı 349
III. HÜCCET 350
A. RÜKÜN VE CİNSLERİ 350
1. Tasdik İbaresi 351
2 .Başlangıç Formülü 352
3 .Metin 352
a. Tarafların Takdimi 352
b. Konunun Anlatılması 355
c. Sicille Kayıd 357
4. Tarih 357
5. Şuhüdü'l-hal 358
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ 358
1 .Beyaz Üzerine Hüccet 358
2 .Hüccet-i Zahriyye 358
3 .Çift Hüccet (Rehin ve Fekk-i Rehin Hüccetleri) . 359
IV. VAKFİYE 359
1 A. RÜKÜNLERİ 360
1. Tasdik İbaresi 360
2.Davet 360
3.Vakıfın Tanımı 361
4.Mütevellinin Tanımı 361
5.Mevkufun Tanımı 362
6.Vakfın Şartları . 363
7. Vakıftan Rücu 364
8.Mütevellinin İtirazı . 365
9.Hakimin Hükmü 365
10.Vakfı Bozacaklar İçin Beddua 365
11.Tarih 366
12. Şuhüdü'l-hal 366
B. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ 366
V. SÜRET 368
SONUÇ 371
BİBLİYOGRAFYA 373
İNDEKS 391
EKLER