^{#smrgKİTABEVİ} Osmanlı Devleti'nde Engelliler ve Engelli Eğitimi: Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi -

Bu çalışmada işitme, konuşma ve görme engelli bireylerin Osmanlı Devleti'nde ve Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki eğitim-öğretim faaliyetleri ele alınmıştır. Osmanlı klasik devrinde istihdam edilen engelliler bîzebân denilen sağır ve dilsizlerden seçilmekteydi. Sağır ve dilsizlerin Osmanlı sarayında istihdamına Fatih Sultan Mehmet devrinde başlanmıştır. Padişahın kapısında nöbet tutan bîzebânlar daha çok rikâb günlerindeki görüşmeler sırasında Darüssaade ve Silahtâr ağalarıyla, Başçukadâr, Sırkâtibi ve Hazine Kethüdası gibi görevlilere Padişah tarafından verilecek olan emirleri bildirirlerdi. Böylece görüşmelerin gizliliği sağlanarak devlet sırlarının ifşa edilmesi engellenirdi. Sağır ve dilsizler gizlilik ve güvenlik gerektiren işler dışında Padişahlara musâhiplik yaptıkları gibi zaman zaman da cellât olarak kullanılmışlardır. Saray ve Harem dışında Babıâli, Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî Meclisi, Hassa Ordusu Meclisi, Hariciye Nezareti, Meclis-i Vâlâ, Meclis-i Maarif-i Umumiye ve Şûrâ-yı Devlet gibi birçok birimde dilsizler istihdam edilmiştir.

Bu gelenek, günümüzde TBMM ve Bakanlar Kurulu toplantılarında sağır ve dilsiz kavasların kullanılmasıyla devam etmektedir. Sultan II. Abdülhamit devrinde büyük bir gelişme gösteren Türk eğitiminin en büyük adımlarından birini de sağır, dilsiz ve görme engellilerin toplumsal hayata dahil olmaları oluşturmaktaydı. Bu amaçla 30 Eylül 1889'da Sağır ve Dilsiz Mektebi açılmıştır. Okula 1891'de de körler sınıfı ilave edilmiştir. II. Abdülhamit döneminde açılan okulun Avrupa standartlarına ulaşamayışı, binadan binaya taşınması, okulun başarısız bir girişim olarak kalmasına sebep olmuştur. Bununla birlikte okulun üniforması, alfabesi, müfredatı ve öğrenciye sunduğu imkânlar özel eğitimde kayda değer adımlardır. Bu haliyle Osmanlı Sağır, Dilsiz ve Ama Mektebi, engelli eğitiminde bir öncü vazifesi görmüştür.

KISALTMALAR

ÖNSÖZ

GİRİŞ

1- Dünyada Sağırlık ve Dilsizlik
a- Fransa'da Sağır ve Dilsiz Eğitimi
b- Almanya'da Sağır ve Dilsiz Eğitimi
c- İngiltere ve Amerika'da Sağır ve Dilsiz Eğitimi
2- Dünya'da Görme Engelliler Eğitimi
3- Türk ve İslâm Dünyasında Sağır, Dilsiz ve Körler
4- Dünyada ve Türkiye'de Engelli Sayısı

BİRİNCİ BÖLÜM

OSMANLI DEVLETİ'NDE DİLSİZLERİN İSTİHDAMI

Giriş
1- Dilsizlerin Görevleri
a- Sarayın Günlük Hayatındaki Dilsizler
b- Musâhiplik
c- Cellâtlık
d- Harem
2- Dilsizlerin Eğitimleri ve İşe Alınmaları
3- Dilsizlerin Görevlerini Kötüye Kullanmaları
4- Dilsizlerin Etnik Kökenleri
5- Dilsizlerin Çalışma Süreleri ve İstihdam edilen Dilsiz Sayısı
6- Dilsizlerin Kıyafetleri
7- Dilsizlerin Gelirleri ve Yapılan Yardımlar
a- Klasik Dönem
b- Tanzimat Dönemi
c- Dilsizlere Yapılan Yardımlar
8- Dilsizlerin Eserleri
9- Osmanlı Devleti'nin Engelli Politikası

İKİNCİ BÖLÜM

OSMANLI SAĞIR, DİLSİZ VE KÖRLER OKULU

1- Sağır Dilsiz Mektebi'nin Açılışı ve Ferdinand Grati
2- Louis Misyari De Grati ve Sağır Dilsiz Mektebi
3- Hüseyin Sabri Bey ve Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi
4- Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi Komisyonu'nun Çalışmaları
5- Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi İçin Memur Maaşlarından Yapılan Kesinti
6- II. Meşrutiyet'in İlanı'ndan Sonra Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi
7- Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi'nin Ders Programı
8- Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi Personeli
a- Mehmet Besim Bey
b- Yani İstavraki
c- Şeyh Abdullah Rüştü Efendi
d- Diğer Personel
9- Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi Öğrencileri

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DİĞER SAĞIR DİLSİZ VE KÖR OKULLARI

1- Darülaceze Bünyesinde Körler Mektebi Açma Girişimleri
2- Beyrut Körler Okulu
3- Urfa Amerikan Körler Okulu
4- Malatya Körler Okulu
5- Selanik Sağır ve Dilsiz Mektebi 6- İzmir Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi ve Fuat Efendi

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURİYET DEVRİNDE TÜRKİYE'DE SAĞIR DİLSİZ VE KÖR EĞİTİMİ

1- İstanbul
2- İzmir Sağır Dilsiz ve Körler Müessesesi
3- Günümüzde Sağır Dilsiz ve Körler Eğitimi

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

KAYNAKLAR

RESİMLER

DİZİN