^{#smrgKİTABEVİ} Sanat Tarihi Defterleri 19 - 2022

Defterimizin başında, mimari yayınları yanı sıra kaleme almayı sevdiği, “şiirimsi kırık yazılar” dediği yazılarından birinde geçmişte kalan İstanbul yaşamı yer alıyor. İstanbul mimarisi hakkındaki eserlerinin yanında, bu “kırık yazılar”ında değişik bir bakış açısından, şehri, insanların bugün kaybolmuş bir yaşam alanı olarak hatırlıyor. Defterimizi onun önem verdiği konularla mimarlık tarihine ayırarak Doğan Bey'i anıyoruz.

İlk yazımızda Zeynep Ahunbay, İstanbul surları üzerindeki çalışmalarını anlatmaktadır. Zeynep Ahunbay'ı, daha Zeynep Nayır iken ilk gördüğüm günü hatırlıyorum. Yeni asistan olmuştu. Doğan Bey ile birlikte yaptıkları bir alan çalışmasından dönüyorlardı. Yorgun argın ve ayaklarının tozu ile, ihtimal surlardan geliyorlardı. O gün Doğan Bey onun için bana “galiba çok yerinde bir karar verdik” demişti. Ne kadar haklı çıktığı meydanda. Zeynep Ahunbay akademik kariyeri, yazıları, yurt içinde ve dışında onca yapıyı koruması, yetiştirdiği onca korumacı gençlerle bunu kanıtlıyor. Defterimizde eşi Metin Ahunbay ile İstanbul kara surlarında yaptıkları çalışmaları, surların tarihini ve geçirdiği safhaları, yapılan yanlış müdahaleleri ele alıyor. Bir şehrin surları, şehrin hazinelerinin bekçisidir. Sanat eserleri değildirler ama büyük sanat eserlerinin koruyucusudurlar, İstanbul surları gibi. Yüzyıllar geçtikçe sanki şehir hazineleri ile bütünleşirler ve onlar gibi korunmaları gerekir. Filiz Özer koruma ile ilgili terimler, tamir etme, yenileme, yeniden benzerini yapma gibi hususlar üzerinde durmakta, bunların devamlı karıştırıldığına, yanlış kullanıldığına işaret etmektedir. Yeniden yapma eseri kurtarma sanılmakta; yenileme onarımın yerini almaktadır. Tarihi eserin kişiliği bozulmaktadır. Sözü Mimar Sinan'a getirerek, onun hem onarımda yapı karakterini bozmamasını hem de geleneğe dayanan, kopya etmeden yeni düzenler yaratan dehasını vurgulamaktadır.

Ayşenaz Sönmez, 15. ve 16. yüzyıl tasvirlerinden beş tanesini seçerek, Topkapı Sarayı surları ve yakın çevrelerini yansıtan bu resimlerde surları ve kapılarını incelemiştir. Kapıların ve kulelerin saray sirkülasyonu hakkında verdiği bilgi kadar, resimlerdeki farklı bakış açıları ve binalar da ilginç bilgiler vermektedir. Binaların konumu ve görünümleri farklılığı bakımından da ilgi çekmektedir.

Turgut Saner, 1940'lar sonunda İstanbul'a modern yapılar kazandırmak isteği ile başlayan, yazık ki duyarsız uygulamalarla, eski şehir kalıntıları ile ahenkli bir bütünleşme fırsatını kaçıran üç büyük yapı projesini ele almaktadır. Sultan Ahmet Meydanı'ndaki Adalet Sarayı, İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi ve Belediye Sarayı inşaatında ortaya çıkan önceki çağlara ait buluntular, yeni binaların bünyesinde ilginç tarzlarda değerlendirilebilirdi. Yaya alanlarında bazı değişikliklere gidilebilirdi. Turgut Saner'in işaret ettiği modernleşme girişimleri, 1950'ler başında İstanbul'da büyük çaptaki “yenilemelerle” devam etmiştir. Beyazıd'dan başlayarak bugünkü Vatan ve Millet caddeleri açılırken, şehrin birçok mahallesi, barındırdıkları küçük hazineleri ile, evleri, bahçeleri, çeşmeleri vb. değerleri ile yok olup gitmiştir. O yıkımların çarpıcı bir anısı, Aksaray Valide Camii'nin yarı yarıya yol altında bir seviyede kalışı ile meydana gelen garip ve belki de benzersiz görünümüdür. İstanbul aralarında yüzyıllar bulunan farklı kültürlere ait baş yapıtları, Ayasofya ile Sultan Ahmet Camii'ni kendi tarihi çizgisini hala koruyabilen bir alanda, birlikte barındırabilen, eşi olmayan bir şehirdir. Onu bütün sevgimiz ve özenimizle korumalıyız.

83 s, s/b resimler, Türkçe makaleler, İngilizce özetler.

Zeynep AHUNBAY
İstanbul'un Batı Sınırını Oluşturan Kara Surları ve Korunmaları / The Land Wall of Istanbul and its Conservation

Filiz ÖZER
Mimarî Mirası Koruma, Tarihsel Süreklilik ve Mimar Sinan Örneği / Conservation of Architectural Heritage, Historical Continuity and the Example of Architect Sinan

Ayşenaz SÖNMEZ
15. ve 16. Yüzyıl İstanbul Tasvirlerinde Topkapı Sarayı Surları ve Yakın Çevresi / The Topkapı Palace Walls and their Surroundings on the 15th and 16th Century Istanbul Depictions

Turgut SANER
Eski İstanbul Peyzajında 20. Yüzyılın Ortalarından Üç Modern Bina, Üç Kazı Alanı ve “Koruma Samimiyeti” / Three Modern Buildings, Three Excavation Sites from mid-20th Century Old Istanbul and “Honesty in Preservation”