^{#smrgKİTABEVİ} Sanat Yaşamım -

Virtüözite istemeyen hiçbir sanat yoktur. Virtüözitenin de tam, kesin, saltık ölçüsü yoktur. Deneyim edinmek ve sanatçılığı geliştirmek gerektiğini vurgulayan bu görüş, özellikle tiyatroda en geniş boyutuyla geçerlidir. Resmin ürünleri müzelerde, söz sanatlarının ürünleri kitaplarda, müziğin ürünleri notalarda korunabilir. Genç ressam Titian'ın renklemesini, Velasquez'in uyumunu, Ingres'in çizimini iyice kavrayabilmek, içine sindirebilmek için bir tablonun karşısında saatlerce durup dikilebilir. Dante'nin esinli dizeleri, Flaubert'in son biçimini verdiği sayfaları döne döne okuyabilir. Bach'ın, Beethoven'ın yaratıları en ince çizgilerine varıncaya dek incelenebilir. Fakat, sahnede doğan bir sanat yapıtı, ne kadar güzel olursa olsun, sahnede bir an yaşar, sonra da yokluğa karışır gider; bizimle kalmaz, kal deseniz de kalamaz. "Sahne sanatı ancak yetenekli aktörün varlığıyla var olur. Seyircinin temsilden aldığı izlenimi yinelemenin olanaksızlığı, sahne sanatının incelenmesinde tiyatronun oynadığı rolü sınırlamaktadır. Bu zengin bulgular çağında yapılabilecek olan, sahne sanatçılarının seslerini fonograf plaklarında dinlemeye, jestleriyle mimiklerini sinema filmlerinde izlemeye çalışmaktır. Fakat, duygunun içsel yollarını, tiyatro sanatının tek ve biricik temelini oluşturan, bilinçaltının kapılarına giden bilincin yolunu hiçbir şey saptayıp gelecek kuşaklara aktaramaz. Yaşayan geleneğin alanıdır bu. "Aynı zamanda bir meşaledir ki, sahneden sahneye değil, elden ele geçirilerek taşınabilir. Bir yandan da gizemli bulguların benimsetilmesi için alıştırmalara, inatçı ve coşkulu çalışmalara başvurulur. Aktörün sanatıyla öteki sanatlar arasındaki başlıca ayrım şudur: Öteki sanatın sanatçıları esinlendikleri her an yaratabilirler. Sahne sanatçısı ise kendi esininin efendisi olmalı, temsilin afişleri asıldığında onu nasıl çağıracağını bilmelidir. Sanatımızın en önemli gizi budur."