#smrgKİTABEVİ Sırat-ı Müstakim Mecmuası Açıklamalı Fihrist ve Dizin CİLTLİ - 2008
Çalışmanın başında Mecmuayı tanıtan bir giriş, ayrıca sonda makaleler dizini, özel adlar dizini, ayet, Türkçe ve Arapça hadis dizinleri yer alıyor.
İlgili hemen herkesin adını duyduğu, zaman zaman müracaat ettiği ya da en azından sayfalarını karıştırdığı, ancak hacminin büyüklüğü ve muhtevasının zenginliği ile derinlemesine araştırma yapacak kimselerin cesaretini kıran devasa eserler vardır. Bu eserler açıklamalı fihristlere, iyi hazırlanmış detaylı dizinlere de sahip değilse tozlu raflarda birer meçhul olarak kalıp keşfedilecekleri günleri beklemeye devam ederler. İslâm modernizminin Osmanlı bağlamında en güçlü sesi olarak nitelendirilmeyi hak eden Sırat-ı Müstakim mecmuası da hiç şüphesiz bu tür eserler arasında yer alır. Türkiye'de yakın dönem düşünce tarihi alanında çalışan birçok kimsenin az ya da çok incelediği, doğrudan ya da ikinci el kaynaklar vasıtasıyla bazı metinlerine başvurduğu, ama sahip olduğu zengin birikimi kuşatamadığı bir kaynaktır. Bu anlamda Sırat-ı Müstakim mecmuası, benzer kaynaklarda olduğu gibi, içinde barındırdığı hazineleri tam olarak ortaya çıkarılamamış bir maden görünümündedir. Sözünü ettiğimiz tarzda fihrist ve dizin çalışmalarının olmayışı ya da mevcutların yetersizliği, bu durumun en önemli nedenlerinin başında gelir.
Elinizdeki çalışma bu eksikliği bir nebze olsun gidermek adına doktora tezimizden başlayarak Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad mecmuasıyla uzun yıllardır devam eden hemhâl olma durumunun, yorucu ama bir o kadar da zevkli yılların ürünüdür. Önceki çalışmaların eksikliklerini ikmal etmeye ve araştırmacıların dikkatini bu devasa birikimin muhteva ve önemine çekmeye çalışan bu eserin de eksik kaldığı kısımlar şüphesiz olacaktır. Ancak önemli olan, çıtayı daha da yükseltme, mükemmele daha da yaklaşma çabası içinde olmaktır. Entelektüel hayatımızda câri problemlerin başında geçmişle irtibat noktasında yaşanan kopukluk gelir. Elimizde sağlıklı envanterlerin olmayışı, biyo-bibliyografik alandaki eksiklikler, daha önce tartışılan konuların mahiyet ve muhtevasıyla ilgili altyapı eksikliği ve bunların doğurduğu tekrarlar, intihaller gibi olumsuz sonuçlar her alanda hüküm sürmektedir. Elinizdeki çalışma geçmiş birikimle irtibat kurma, ondan daha sağlıklı istifade etme noktasında bir başvuru kaynağı olma arzusuyla hazırlandı. Sırat-ı Müstakim mecmuası hakkında genel bilgi veren ve bu çalışmada elde edilen sonuçların ve takip edilen usûlün özetlendiği Giriş bölümüyle başlayan bu eser, iki ana kısımdan oluşmaktadır. Dergideki yazıları, neşir tarihine göre tertip edip, sonraki atıflara esas teşkil edecek tarzda tek tek rakamlandırdığımız "Açıklamalı Fihrist" kısmında, mecmuada yer almayan bazı bilgiler köşeli parantez içinde ikmal edilmiş, başlığı muhtevası hakkında fikir vermeyen yazılarla ilgili kısa bir özet yapılmış, gerekli yerlerde yazarlar ve yazılar hakkında notlar ve arka plan bilgileri verilmiş ve ilgili sayının kapaklarında yer alan bilgilere işaret edilmiştir. Çalışmanın ikinci kısmı çeşitli dizinlerden oluşmaktadır. Bunlar " Makale Dizini", bir yazarın, mütercimin ya da nâşirin yazılarını kronolojik olarak takip etmeyi mümkün kılan "Yazar, Mütercim ve Naşir Dizini", "Kavram Dizini" ve önemli kitap, dergi, gazete, şahıs ya da coğrafî adların yer aldığı "Özel Adlar Dizini"dir. Ayrıca mecmuada zikredilen ayet ve hadisler için "Âyet Dizini" ve "Hadis Dizini" hazırlanmış olup Hadis Dizini Türkçe ve Arapça olarak ayrı ayrı tertip edilmiştir. Çalışmamız araştırmacıların Sırat-ı Müstakim mecmuasından daha iyi istifade etmelerini sağlayacak unsurları bünyesinde taşımakta, mecmuayla ilgili eksik ya da yanlış bilinen birçok hususu ikmal ve tashih etmektedir. Giriş kısmında çizdiğimiz çerçeve ve verdiğimiz tablolar, fihrist kısmındaki açıklamalar ve bugüne kadar kullanılmamış olan mecmua kapaklarına dair notlar ve nihayet çeşitli dizinler, dönem çalışması yapanlar için büyük kolaylıklar sağlayacak niteliktedir. Mecmuanın 1912-1925 dönemini kapsayan Sebilürreşad kısmı için de yürütmekte olduğumuz benzer çalışma tamamlandığında, bu iki cildin, Osmanlı son dönemine ve Cumhuriyet'in ilk yıllarına yönelik düşünce ve siyasî tarih araştırmaları için büyük önem taşıyan bu külliyattan istifade noktasında farklı disiplinlerde yapılacak çalışmalar için kapsamlı bir başvuru kaynağı haline geleceği düşünülebilir.
Elinizdeki eser kendilerine şükran borçlu olduğum birçok insanın katkısıyla ortaya çıktı. Çalışmanın gerekli altyapısının oluşturulmasından planlanması ve yürütülmesine kadar her daim birlikte olduğum sevgili Prof. Dr. İsmail Kara ağabey ve kadîm dostum Dr. Sami Erdem bu isimlerin başında gelir. Bu iki ismin ilgi, teşvik, yardım ve emeği olmasaydı bu eser gün yüzüne çıkamazdı, çıksa da çok daha nâkıs olurdu. Dr. M. Cüneyt Kaya, Dr. Mustafa Demiray, Dr. Halit Özkan, Yunus Uğur ve Macit Karagözoğlu çalışmanın yürütme aşamasında önemli katkılarda bulundular. Bilal Çavuşoğlu, proje için özel olarak tasarladığı veri tabanıyla, mecmuadan elde edilen bilgilerin bilgisayar ortamına aktarılmasına ve kolaylıkla analiz edilmesine imkân sağladı. Mecmua kapaklarının temini konusunda M. Ertuğrul Düzdağ Beyefendi ile İSAM Kütüphanesi Yönetimi ve bilhassa Selahattin Öztürk katkılarını esirgemediler. Klasik ve Hayat Ajans çalışanları eserin yayına hazırlanması noktasında ellerinden geleni yaptılar. Tüm bu isimlerle birlikte çalışmamı destekleyen Bilim ve Sanat Vakfı'na teşekkür borçluyum. Nihayet uzun yıllar devam eden bu zahmetli çalışmanın sıkıntılarını kendilerine yaşatmak zorunda kaldığım eşime ve çocuklarıma medyun-i şükran olduğumu ifade etmek isterim. - M. Suat Mertoğlu, Üsküdar, 29 Ekim 2008
Çalışmanın başında Mecmuayı tanıtan bir giriş, ayrıca sonda makaleler dizini, özel adlar dizini, ayet, Türkçe ve Arapça hadis dizinleri yer alıyor.
İlgili hemen herkesin adını duyduğu, zaman zaman müracaat ettiği ya da en azından sayfalarını karıştırdığı, ancak hacminin büyüklüğü ve muhtevasının zenginliği ile derinlemesine araştırma yapacak kimselerin cesaretini kıran devasa eserler vardır. Bu eserler açıklamalı fihristlere, iyi hazırlanmış detaylı dizinlere de sahip değilse tozlu raflarda birer meçhul olarak kalıp keşfedilecekleri günleri beklemeye devam ederler. İslâm modernizminin Osmanlı bağlamında en güçlü sesi olarak nitelendirilmeyi hak eden Sırat-ı Müstakim mecmuası da hiç şüphesiz bu tür eserler arasında yer alır. Türkiye'de yakın dönem düşünce tarihi alanında çalışan birçok kimsenin az ya da çok incelediği, doğrudan ya da ikinci el kaynaklar vasıtasıyla bazı metinlerine başvurduğu, ama sahip olduğu zengin birikimi kuşatamadığı bir kaynaktır. Bu anlamda Sırat-ı Müstakim mecmuası, benzer kaynaklarda olduğu gibi, içinde barındırdığı hazineleri tam olarak ortaya çıkarılamamış bir maden görünümündedir. Sözünü ettiğimiz tarzda fihrist ve dizin çalışmalarının olmayışı ya da mevcutların yetersizliği, bu durumun en önemli nedenlerinin başında gelir.
Elinizdeki çalışma bu eksikliği bir nebze olsun gidermek adına doktora tezimizden başlayarak Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad mecmuasıyla uzun yıllardır devam eden hemhâl olma durumunun, yorucu ama bir o kadar da zevkli yılların ürünüdür. Önceki çalışmaların eksikliklerini ikmal etmeye ve araştırmacıların dikkatini bu devasa birikimin muhteva ve önemine çekmeye çalışan bu eserin de eksik kaldığı kısımlar şüphesiz olacaktır. Ancak önemli olan, çıtayı daha da yükseltme, mükemmele daha da yaklaşma çabası içinde olmaktır. Entelektüel hayatımızda câri problemlerin başında geçmişle irtibat noktasında yaşanan kopukluk gelir. Elimizde sağlıklı envanterlerin olmayışı, biyo-bibliyografik alandaki eksiklikler, daha önce tartışılan konuların mahiyet ve muhtevasıyla ilgili altyapı eksikliği ve bunların doğurduğu tekrarlar, intihaller gibi olumsuz sonuçlar her alanda hüküm sürmektedir. Elinizdeki çalışma geçmiş birikimle irtibat kurma, ondan daha sağlıklı istifade etme noktasında bir başvuru kaynağı olma arzusuyla hazırlandı. Sırat-ı Müstakim mecmuası hakkında genel bilgi veren ve bu çalışmada elde edilen sonuçların ve takip edilen usûlün özetlendiği Giriş bölümüyle başlayan bu eser, iki ana kısımdan oluşmaktadır. Dergideki yazıları, neşir tarihine göre tertip edip, sonraki atıflara esas teşkil edecek tarzda tek tek rakamlandırdığımız "Açıklamalı Fihrist" kısmında, mecmuada yer almayan bazı bilgiler köşeli parantez içinde ikmal edilmiş, başlığı muhtevası hakkında fikir vermeyen yazılarla ilgili kısa bir özet yapılmış, gerekli yerlerde yazarlar ve yazılar hakkında notlar ve arka plan bilgileri verilmiş ve ilgili sayının kapaklarında yer alan bilgilere işaret edilmiştir. Çalışmanın ikinci kısmı çeşitli dizinlerden oluşmaktadır. Bunlar " Makale Dizini", bir yazarın, mütercimin ya da nâşirin yazılarını kronolojik olarak takip etmeyi mümkün kılan "Yazar, Mütercim ve Naşir Dizini", "Kavram Dizini" ve önemli kitap, dergi, gazete, şahıs ya da coğrafî adların yer aldığı "Özel Adlar Dizini"dir. Ayrıca mecmuada zikredilen ayet ve hadisler için "Âyet Dizini" ve "Hadis Dizini" hazırlanmış olup Hadis Dizini Türkçe ve Arapça olarak ayrı ayrı tertip edilmiştir. Çalışmamız araştırmacıların Sırat-ı Müstakim mecmuasından daha iyi istifade etmelerini sağlayacak unsurları bünyesinde taşımakta, mecmuayla ilgili eksik ya da yanlış bilinen birçok hususu ikmal ve tashih etmektedir. Giriş kısmında çizdiğimiz çerçeve ve verdiğimiz tablolar, fihrist kısmındaki açıklamalar ve bugüne kadar kullanılmamış olan mecmua kapaklarına dair notlar ve nihayet çeşitli dizinler, dönem çalışması yapanlar için büyük kolaylıklar sağlayacak niteliktedir. Mecmuanın 1912-1925 dönemini kapsayan Sebilürreşad kısmı için de yürütmekte olduğumuz benzer çalışma tamamlandığında, bu iki cildin, Osmanlı son dönemine ve Cumhuriyet'in ilk yıllarına yönelik düşünce ve siyasî tarih araştırmaları için büyük önem taşıyan bu külliyattan istifade noktasında farklı disiplinlerde yapılacak çalışmalar için kapsamlı bir başvuru kaynağı haline geleceği düşünülebilir.
Elinizdeki eser kendilerine şükran borçlu olduğum birçok insanın katkısıyla ortaya çıktı. Çalışmanın gerekli altyapısının oluşturulmasından planlanması ve yürütülmesine kadar her daim birlikte olduğum sevgili Prof. Dr. İsmail Kara ağabey ve kadîm dostum Dr. Sami Erdem bu isimlerin başında gelir. Bu iki ismin ilgi, teşvik, yardım ve emeği olmasaydı bu eser gün yüzüne çıkamazdı, çıksa da çok daha nâkıs olurdu. Dr. M. Cüneyt Kaya, Dr. Mustafa Demiray, Dr. Halit Özkan, Yunus Uğur ve Macit Karagözoğlu çalışmanın yürütme aşamasında önemli katkılarda bulundular. Bilal Çavuşoğlu, proje için özel olarak tasarladığı veri tabanıyla, mecmuadan elde edilen bilgilerin bilgisayar ortamına aktarılmasına ve kolaylıkla analiz edilmesine imkân sağladı. Mecmua kapaklarının temini konusunda M. Ertuğrul Düzdağ Beyefendi ile İSAM Kütüphanesi Yönetimi ve bilhassa Selahattin Öztürk katkılarını esirgemediler. Klasik ve Hayat Ajans çalışanları eserin yayına hazırlanması noktasında ellerinden geleni yaptılar. Tüm bu isimlerle birlikte çalışmamı destekleyen Bilim ve Sanat Vakfı'na teşekkür borçluyum. Nihayet uzun yıllar devam eden bu zahmetli çalışmanın sıkıntılarını kendilerine yaşatmak zorunda kaldığım eşime ve çocuklarıma medyun-i şükran olduğumu ifade etmek isterim. - M. Suat Mertoğlu, Üsküdar, 29 Ekim 2008
