^{#smrgKİTABEVİ} Tarih-i Cihan Güşa - 2022

Farsçadan çevirisini yaptigimiz Alaaddin Ata Melik Cüveynî'nin, dünya fatihinin (Cengiz Han'in) tarihi anlamina gelen Târih-i Cihan Güsa adli eseri üç cild halindedir. Birinci ciltte, uzun bir Önsöz'den sonra Mogollarin eski âdet ve gelenekleriyle Cengiz'in yasalarina; onun ortaya çikisina ve Uygur memleketlerindeki fetihlerine deginilir ve bu münasebetle Uygurlarin dinleri, âdetleri ve efsaneleri hakkinda kiymetli bilgiler verilir. Bundan sonra Cengiz'in ölümüne kadar Maveraünnehr ve Iran'daki fetihleri ve Güyük Han'in ölümüne kadar meydana gelen olaylar genis bir sekilde anlatilir, Tuli ile Çagatay'dan kisaca bahsedilir.

Tarihçiler onun bu ciltte verdigi bilgilerin baska hiçbir kaynakta bulunmamasindan dolayi çok kiymetli oldugunu belirtirlerken bazi yerlerin, bilhassa asker ve ölü sayisi hakkinda verdigi rakamlarla ilgili yerlerin çok mübalagali ve itimada lâyik olmadigini söylerler. Buna, onun Buhara iç kalesini savunanlarin sayisini 30 bin olarak gösterirken, olayin sahidi olan Ibnü'l-Esir'in 400 olarak göstermesini örnek verirler.

Kitabin ikinci cildinde Harezmsahlar tarihinden bahsedilmekte, bilhassa son hükümdarlar hakkinda uzun tafsilât verilmektedir. Yazarin çesitli kaynaklara dayanarak yazdigi bu ciltte, Kara Hitaylar hakkinda verdigi bilgilerin baska kaynaklarda bulunmamasi, onun tarihî degerini daha da artirmaktadir. Ayrica bu ciltte Ögedey zamanindan XII Tarih-i Cihan Güsa baslayarak, Hülagu'nun Iran'a gelisine kadar hüküm süren Mogol hükümdarlarindan da bahsedilmektedir.

Yazarin Mogol hakimlerinden bahseden son kismina ait olaylar hakkindaki bilgilerin bazilarini, kendisi gibi devlet hizmetinde bulunmus olan babasindan duyduklarina ve bazilarini da bizzat kendi gördüklerine dayandirmistir. Üçüncü cilt Mengü(Mönke) Han'in tahta oturus töreninin tasviri ile baslayip, onun saltanatinin ilk yillari hakkinda biraz bilgi verdikten sonra Hülagu'nun Iran'a hareketi ve Ismailî kalelerinin alinip yikilmasi konulariyla devam etmekte ve bunu takiben Alamut Ismailîleri ve bunlarin mezhepleri hakkinda uzun tafsilâta girismektedir. Yazarin bu savaslara katildigi ve Alamut kütüphanesinden de faydalandigi göz önünde bulundurulursa, bu cildin de önemi kendiliginden ortaya çikar.