^#smrgSAHAF Tecâribü'l-Ümem CİLTLİ -

Tufandan Adudüddevle'nin vefat yılı olan 372 (983) tarihine kadar vuku bulmuş olayları içine alan bir tarih kitabıdır. Büveyhîler'in tarihiyle ilgili son kısmı, İbn Miskeveyh'in şahsî müşahedelerine ve dolayısıyla birinci elden verilere dayandığı için eser bu hanedanın tarihi için en değerli kaynaklardan biri kabul edilir. Eserin önemli bir kısmında Taberî'nin Târîhu'r-rusül ve'l-mülûk'ünden faydalanılmıştır. Ancak filozof, Taberî'den farklı olarak Hz. Muhammed de dahil peygamberlerin kıssalarına yer vermemiştir. İbn Miskeveyh'in diğer önemli kaynağı, özellikle Muktedir-Billâh'ın halife olduğu 295'ten (908) 340 (952) yılına kadarki olaylar için Sabit b. Sinan'ın bu­gün elde bulunmayan et-Târîh adlı eseridir. Tecâribü'l-ümem'in en eski ve tamam olan tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'nde kayıtlıdır. Altı cilt halindeki bu nüsha, İbn Miskeveyh'in ölümünden yaklaşık seksen beş yıl sonra (505/1111) istinsah edilmiştir. Eserin biri Paris Bibliotheque Nationale'de, diğeri Escurial Library'de bulunan eksik iki nüshası daha vardır. Kitap üzerine Ebü'l-Hüseyin Hilâl b. Muhassin es-Sâbî (ö. 448/ 1056) ve Ebû Şücâ' er-Rüzrâverî (ö. 488/ 1095) tarafından iki zeyil yazılmıştır. İkinci zeyil 389 (999) yılına kadar geçen olayları konu almaktadır. Her iki zeyil de Büveyhîler devrinin en önemli kaynaklarındandır. Tecâribü'l-ümem'in 101-256 (719-870) yıllarına ait kısmı iki cilt halinde Gâzân'da basılmıştır. Batı'da, 196-251 (812-865) yılları arasındaki bölümünü Fragmenta Historicorum Arabicorum içinde neşrederek ilk defa tanıtan kişi Michael Jan de Goeje olmuştur. Eserin Süleyma­niye Kütüphanesindeki nüshasının ilk üç cildi, Leone Caetani tarafından The Tajârib al-Umam or the History of ibn Miskawayh adıyla tıpkıbasım olarak yayımlanmıştır. Daha sonra Henry Frederick Amedroz ve David Samuel Margoliouth, Abbâsîler'in son devriyle Büveyhîler'e dair kısmı, Ebû Şücâ' er-Rûzrâverî'nin zeyliyle birlikte The Eclipse of the Abbaside Caliphate başlıklı yedi ciltlik bir seri içinde neşredip İngilizce'ye çevirmişlerdir. Bu serinin ilk üç cildi eserin Arapça tenkitli neşrini, IV, V ve VI. ciltler İngilizce tercümesini, VII. cilt de notlar, açıklamalar ve fihristi ihtiva etmektedir. Kitabın VI ve VII. ciltlerinin Kıvâmüddin Burslan tarafından yapılan tercümesi Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi'ndedir.