^#smrgSAHAF Türk Kültüründe Ağaç Kültü - 2004

Mitoloji araştırıcısı, çeşitli ip uçlarından hareketle bir arkeolog gibi kültürel kalıntıyı araştırmaya başlar. Bulduğu kalıntıyı bir sarraf titizliğiyle ele alıp inceler. Bulduğu malzemeden yeni ip uçları elde eder ve bundan hareketle yeni keşiflere doğru yol almak için düşünce kazmasını, küreğini kullanmaya başlar. Hedefi, arkeolog gibi, büyük yapıya, esas kuruluşa, inanç sisteminin bütünlüğüne ulaşmaktır.

Biz de bu düşünceden hareketle "Türk Kültüründe Ağaç Kültü"nü çalışma konusu olarak seçtik. Hedefimiz ağaç kültünden hareketle eski Türk inanç sistemine ve Tanrı anlayışına ulaşmaktı. Kutsal ağacı hurafelerin dışında, inanç sisteminin bir unsuru olarak ortaya koyabilmekti.

Bunun için öncelikle "Giriş" bölümünde ağaç kültünün mânâ ve mahiyeti hakkında kısaca bilgi verdik. Ayrıca bu bölümde "mit", "mitoloji" ve "kült" kavramları üzerinde de durulmuştur.

Birinci bölümde dünya kültürlerinde ağacın algılanışı, kutsallığı, dinî sembol olarak mânâsı üzerinde durulmuştur.

İkinci bölümde dinlerde ağaç kavramı üzerinde de durulmuştur. Hristiyanlıkta, Musevîlikte ve İslâmda ağacın algılanışının yanında Budizm ve Maniheizm gibi dinlerdeki ağaç kültüyle ilgili bilgi ve kanaatler de belirtilmeye çalışılmıştır.

Üçüncü bölümde Türk kültüründe ağaç kültü üzerinde durulmuştur. Burada ağaç, bir kutsal olarak, dinî sembol olarak çeşitli yönlerden incelenmiştir. Hayat ağacı, kutsal ağaçlar, boy ağaçlan, ağaçtan doğma, ağacın kuruması ve ölüm, obanın ve evin ağacı, Tanrı / Gök ve kutsal ağaç, ağaca sığınma, nazar ve bayrak, ağaç ve sembol vb. konular teker teker ele alınarak incelenmeye çalışılmıştır.

Ayrıca çalışmamıza ağaçla ilgili çeşitli metinler alınmıştır. Metinlerin ne zaman ve kimden derlendiği, kaynaktan alınmışsa hangi kaynaktan alındığı belirtilmiştir.

İçindekiler :

Önsöz

Giriş

1. Mit nedir? Mitoloji nedir?

2. Kült nedir?

I. Dünya Kültürlerinde Ağaç Kültü

1. Kozmik Ağaç (Dünya Ağacı, Hayat Ağacı)

2. Tanrı'yle İletişim Aracı Olarak Ağaç

3. Şeytan ya da Kötü Ruhları Kovma Törenlerinde Ağaç

4. Tabiat Olaylarını Yönlendirme Törenlerinde Ağaç

a) Güneşin Batışını Engelleme ya da Tutulan Ayı Kurtarma Törenlerinde Ağaç

b) Rüzgar Estirme ya da Durdurma Törenlerinde Ağaç

c) Ay Tutulmasını Engelleme ya da Tutulan Ayı Kurtarma Törenlerinde Ağaç

ç) Yağmur Yağdırma Törenlerinde Ağaç

5. Sağaltma Törenlerinde Ağaç

6. Defin Törenlerinde Ağaç

7. Bereketi Arttırmaya Yönelik Mevsimlik Törenlerde Ağaç

8. Şekil Değiştirme ya da Bitkilerin Kökenleri ile İlgili Mitlerde Ağaç/Ağaç Ruhu Tanrılar

9. Bir Sanat Unsuru Olarak Ağaç

II. Dinlerde Ağaç Kültü İnancı

A. İslam'da Ağaç

B. Hristiyanlık ve İncil'de Ağaç

C. Musevilikte Ağaç

Ç. Mani Dininde Ağaç

D. Budizm-Burkanizmde Ağaç

III. Türt Kültüründe Ağaç Kültü

A. Hayat Ağacı

1. Hayat Ağacının Yaratılışı-Kökeni

2. Hayat Ağacı-Kartal / Çift Başlı Kartal

3. Hayatın Başlangıcı ve Sonucu Olarak Hayat Ağacı

4. Kurucu Hakan Soyu ve Hayat Ağacı

5. Göğün Direği Olarak Hayat Ağacı

6. Gök Cisimleri ve Göğün Direği

7. Göğün Direği-Kutup Yıldızı

8. Tanrı ve Hayat Ağacı

B. Kutsal Ağaçlar

1. Kayın

2. Çam

3. Kavak Ağacı

4. Ardıç

5. Çınar

6. Dağ Servisi-Sedir

7. Servi-Selvi

8. Meşe-İmen-Emen

9. Dut

10. Söğüt

11. Elma

C. Boy Ağaçları

Ç. Ağaçtan Doğma

D. Ağacın Kuruması ve Ölüm

E. Obanın Ağacı

F. Evin Ağacı

G. Evin Direği

Ğ. At Kazığı (At Çakı)

H. Ağaç ve Gök Tanrı

I. Ağaca Sığınma

İ. Ağaç ve Nazar

J. Ağaç ve Mezar

K. Ağaç ve Hakan

L. Ağaç ve Tuğ / Bayrak

M. Ağaç ve Sembol

1. Tanrı'nın Tekliğini, "Vahdaniyet"ini Temsil Eden Yalnız Ağaç

2. Bayterek

3. Sığınılan Tanrı'yı Temsil Eden "Gölgeli" Ağaç

4. Büyük / Azametli Ağaç (Kaba Ağaç)

5. Tanrı'nın Doğmaması ve Doğurmamasının Sembolü Meyvesiz Ağaç

6. Tanrı'nın Ebediliğini Temsil Eden Yapraklarını Dökmeyen Ağaç

7. Ruhları Cennete ve Cehenneme Götüren Ağaç

N. Ağaç ve Adak / Kurban / Bez Bağlama

Sonuç

Bibliyografya

Metinler