#smrgKİTABEVİ Türk Siyasi Hayatında Memduh Şevket Esendal - 2023
Esendal, İttihad ve Terakki içinde Talat Paşa muhitindeki önemli şahsiyetlerdendi. Bilhassa cemiyet içindeki askeri kanada karşı sivil kanadın gücünün şekillenmesinde ve dengenin sağlanmasında etkili olan Kara Kemal ile birlikte oluşumun merkezinde yer aldı. Babıali Baskını'nın hazırlık ve aksiyon safhalarında bulundu. Memduh Şevket Esendal, esnaf cemiyetlerinin örgütlenmesi ve ekonominin millileştirilmesi çabalarında önemli rol oynayarak Türklerin menfaatlerini muhafaza etmeyi, bir Türk girişimci sınıfı yaratmayı gaye edinen bir iktisat politika anlayışı çarkı içinde yer aldı. İstanbul Kâtib-i Mesulu iken I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle birlikte Teşkilat-ı Mahsusa bünyesinde faaliyette bulunarak Osmanlı Devleti'ni ihya çabalarında yer aldı.
İttihadcılıktan ulusal hareket saflarına evirilişinin iyi bir örneğini teşkil eden Esendal, Ömrünün sonuna kadar devletine hizmet eden Esendal, TBMM'nin harice atadığı ilk elçi vasfına naildir. TBMM Hükümetini temsil göreviyle yurt dışında bulunduğu yıllar, hayatının önemli bir bölümünü teşkil etti. Esendal, bir ideolog veya eylem adamı karakterinden ziyade, bir görev adamı sıfatıyla karşımıza çıkmaktadır. 1920'de başlayan elçilik görevleri, aralardaki bazı kesintilerle birlikte 1941 yılına kadar sürdü. Esendal, 1941'de vefat eden Bilecik Milletvekili Salih Bozok'tan boşalan yere, CHP Bilecik Milletvekili seçildi. 1942-1945 yılları arası CHP Genel Sekreteri oldu. Esendal, CHP'de dengeleri değiştirmek ve yeni bir güç merkezi meydana getirme gayretinde oldu. Bu amaçla 1943 Genel Seçimlerinde, genç münevverlerin mebus olmalarını sağlayarak parti içi murakabenin yolunu açtı. II. Dünya Savaşı sonunda Türkiye'nin, Almanya ve Japonya‘ya savaş ilanı hususunda, TBMM'ye sunulan takrirlere imza attı. 1950 seçimlerinde meclise giremeyen Esendal, böylelikle siyasi hayatına son noktayı koydu.
Memduh Şevket Esendal her ne kadar Cumhuriyet ideolojisini şekillendiren kadronun içinde etkin bir rol almamış gibi gözükse de ifa ettiği bürokratik ve siyasi görevleri, onu, Cumhuriyet ideolojisinin inşa sürecinde, önemli vazifeleri yerine getirmiş bir şahsiyet olarak karşımıza çıkartmaktadır. Kendine özgü bir yaşam tarzı ve hayatı algılaması olan Esendal, çok yönlü bir kişilikti. Esendal, Meşrutiyet Dönemi'nin solidarist yaklaşım biçimi olan, halkçılığa dayanan ve çok partili bir sisteme karşı olan bir düşüncenin (Mesleki Temsil) temsilcisiydi. Esendal, sanayileşmeye ve dolayısıyla Batılılaşmaya karşıydı. Ona göre, Batı'yı beğenmemek gerilik değil, asıl gerilik başka bir millete bağlılıktır.
Esendal, temelde kültürel bir milliyetçiydi. Anadilini çok seven ve iyi kullanan bir aydındı. Türkçeyi bağımsız bir dil olarak yerleştirmek ve Türk kültürünü keşfetmekle meşgul oldu. Türk tarihi, dili ve kültürel anlamda Türk milletine duyduğu ilgiyle motive oldu. Türkleri, gelenekleri içinde de ilerleyebilecek bir millet olarak görmekteydi. Küçük sanatlara dayanan bir Türk ekonomisi tasavvuru vardı. Köy ve köylüye ilgi duyan bir aydındı. Onun toprak medeniyeti kavramında Köycülük yönü ağır basar.
Esendal, İttihad ve Terakki içinde Talat Paşa muhitindeki önemli şahsiyetlerdendi. Bilhassa cemiyet içindeki askeri kanada karşı sivil kanadın gücünün şekillenmesinde ve dengenin sağlanmasında etkili olan Kara Kemal ile birlikte oluşumun merkezinde yer aldı. Babıali Baskını'nın hazırlık ve aksiyon safhalarında bulundu. Memduh Şevket Esendal, esnaf cemiyetlerinin örgütlenmesi ve ekonominin millileştirilmesi çabalarında önemli rol oynayarak Türklerin menfaatlerini muhafaza etmeyi, bir Türk girişimci sınıfı yaratmayı gaye edinen bir iktisat politika anlayışı çarkı içinde yer aldı. İstanbul Kâtib-i Mesulu iken I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle birlikte Teşkilat-ı Mahsusa bünyesinde faaliyette bulunarak Osmanlı Devleti'ni ihya çabalarında yer aldı.
İttihadcılıktan ulusal hareket saflarına evirilişinin iyi bir örneğini teşkil eden Esendal, Ömrünün sonuna kadar devletine hizmet eden Esendal, TBMM'nin harice atadığı ilk elçi vasfına naildir. TBMM Hükümetini temsil göreviyle yurt dışında bulunduğu yıllar, hayatının önemli bir bölümünü teşkil etti. Esendal, bir ideolog veya eylem adamı karakterinden ziyade, bir görev adamı sıfatıyla karşımıza çıkmaktadır. 1920'de başlayan elçilik görevleri, aralardaki bazı kesintilerle birlikte 1941 yılına kadar sürdü. Esendal, 1941'de vefat eden Bilecik Milletvekili Salih Bozok'tan boşalan yere, CHP Bilecik Milletvekili seçildi. 1942-1945 yılları arası CHP Genel Sekreteri oldu. Esendal, CHP'de dengeleri değiştirmek ve yeni bir güç merkezi meydana getirme gayretinde oldu. Bu amaçla 1943 Genel Seçimlerinde, genç münevverlerin mebus olmalarını sağlayarak parti içi murakabenin yolunu açtı. II. Dünya Savaşı sonunda Türkiye'nin, Almanya ve Japonya‘ya savaş ilanı hususunda, TBMM'ye sunulan takrirlere imza attı. 1950 seçimlerinde meclise giremeyen Esendal, böylelikle siyasi hayatına son noktayı koydu.
Memduh Şevket Esendal her ne kadar Cumhuriyet ideolojisini şekillendiren kadronun içinde etkin bir rol almamış gibi gözükse de ifa ettiği bürokratik ve siyasi görevleri, onu, Cumhuriyet ideolojisinin inşa sürecinde, önemli vazifeleri yerine getirmiş bir şahsiyet olarak karşımıza çıkartmaktadır. Kendine özgü bir yaşam tarzı ve hayatı algılaması olan Esendal, çok yönlü bir kişilikti. Esendal, Meşrutiyet Dönemi'nin solidarist yaklaşım biçimi olan, halkçılığa dayanan ve çok partili bir sisteme karşı olan bir düşüncenin (Mesleki Temsil) temsilcisiydi. Esendal, sanayileşmeye ve dolayısıyla Batılılaşmaya karşıydı. Ona göre, Batı'yı beğenmemek gerilik değil, asıl gerilik başka bir millete bağlılıktır.
Esendal, temelde kültürel bir milliyetçiydi. Anadilini çok seven ve iyi kullanan bir aydındı. Türkçeyi bağımsız bir dil olarak yerleştirmek ve Türk kültürünü keşfetmekle meşgul oldu. Türk tarihi, dili ve kültürel anlamda Türk milletine duyduğu ilgiyle motive oldu. Türkleri, gelenekleri içinde de ilerleyebilecek bir millet olarak görmekteydi. Küçük sanatlara dayanan bir Türk ekonomisi tasavvuru vardı. Köy ve köylüye ilgi duyan bir aydındı. Onun toprak medeniyeti kavramında Köycülük yönü ağır basar.
