^#smrgSAHAF Zor Yıllar 1939 - 1945: 2. Dünya Savaşı'nda Türkiye'de İngiliz - Alman Propaganda ve İstihbarat Savaşı - 2006

İkinci Dünya Savaşı'nda Türkiye'nin izlediği dış politika hakkında yapılmış önemli çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalar genelde Türkiye'nin izlediği tarafsızlık politikasını ve savaşan güçlerin Türkiye'yi kendi taraflarında savaşa sokma yönündeki baskılan ve Türkiye'nin bu baskılara karşı takındığı tutumu, Türk dış politikasının şekillenmesinde Sovyet faktörü gibi siyasî ve kısmen de ekonomik konulan içermektedir. Ancak bu kaynaklar, İkinci Dünya Savaşı esnasında Türkiye'yi kendi tarafına çekebilmek için savaşan güçlerce Türkiye'de yürütülen propaganda ve istihbarat faaliyetleri üzerinde durmamaktadırlar. Özellikle Almanların Türkiye ile komşu olmalarından sonra ingilizlerin, Türk kamuoyunun desteğini arkalarına almak, kamuoyunun ve Türk yöneticilerinin Alman yanlısı tutum izlemelerine engel olmak ya da Almanların yanında savaşa girmelerini engellemek için diplomatik ilişki ve baskıların ötesinde bir çabaya ihtiyaçları vardı. Çünkü savaş başlamadan önce ve savaşın başladığı ilk andan itibaren Nazi ajanları Türkiye'yi kendilerine mesken tutmuş ve Nazi propagandası noktasında bir hayli mesafe almışlardı. Türkiye'de yürütülen Nazi propagandasını etkisiz kılmak için İngiltere'nin tek çıkar yolu, ülkede kendileri lehine kanaat uyandırmak ve Almanya'nın gerçek niyetleri üzerine inşa edilen bir 'karşı propaganda' savaşı başlatmaktı. Bu düşünce ile yola çıkan İngiliz istihbarat ve propaganda birimlerinin de Türkiye'ye konuşlanmasından sonra savaş yıllan boyunca Türkiye, Nazi-İngiliz propaganda ve istihbarat savaşlarına sahne oldu.

İşte bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı yıllarında savaşan tarafların, özellikle de İngiltere ve Nazi Almanya'sının Türkiye'yi kendi taraflarına çekebilmek için yürüttükleri propaganda ve istihbarat faaliyetleri üzerinde durmaktadır. Yapılan çalışma, istihbarat birimlerinin faaliyetleri ile ilgili olunca bu konudaki kaynakların çoğuna ulaşılamama durumu söz konusu olabilmektedir. Bu, konu ile ilgili arşiv belgelerinin tamamının araştırmacılara sunulmaması ile alakalı olduğu kadar, olayın tabiatı gereği yapılan işlerin kayıt altına alınmaması ya da devlet arşivlerine girmeden kayıtların imha edilmesi ile de ilgilidir. Bunun sonucu olarak, bazı olaylar tam olarak sonuca bağlanamamakta, ya da olaylarda adı geçen kişiler hakkında somut bilgilere ulaşılamamaktadır. Yine de bu çalışmada, İngiliz ve Alman istihbarat ve propaganda örgütlerinin Türkiye'deki açık ve gizli yapılanmaları ve faaliyetleri hakkında ciddi sonuçlara ulaşıldı. Bu anlamda İngilizlerin İstanbul, Ankara ve İzmir başta olmak üzere Anadolu'nun değişik yerlerindeki gizli teşkilatlan ve bu teşkilatların casusluk, sabotaj vs. türünden faaliyetleri ayrıntısıyla ele alınmaktadır. Ayrıca Almanların ve İngilizlerin Türk hükümetini ve kamuoyunu kendi yanlarında tutabilmek için yürüttükleri propaganda faaliyetlerini ele almakta; özellikle Nazi propagandası karşısında zor durumda kalan İngilizlerin karşı propaganda faaliyetlerini, Almanların Türkiye'yi işgali karşısında sürgünde Türk hükümeti kurmak, İngiliz yanlısı gazetecileri koruma altına almak gibi İngiliz planlarını ele almakta ve bu propaganda savaşlarına karşı Türk hükümetinin tutumu değerlendirilmektedir. Bu yönleri ile bu çalışma Barry Rubin'nin, İstanbul Intrigues (İstanbul: Boğaziçi University Press, 2002) adlı eserinden farklıdır.

İkinci Dünya Savaşı'nda Almanya'nın Türkiye'deki propaganda faaliyetleri üzerine Johannes Glasneck'in Türkiye'de Faşist Alman Propagandası (Ankara: Onur Yayınlan, 1976) adlı kayda değer bir çalışması bulunmaktadır. Bunun yanında yine aynı dönemde Türkiye'deki Turancı hareketler ve bu hareketin Naziler ile olan yakınlığını ele alan Uğur Mumcu'nun 40'ların Cadı Kazanı (İstanbul: um: ag Vakfı Yayınlan, 1990) adlı eseri bulunmaktadır. Her iki çalışma da daha ziyade Alman propaganda faaliyetleri üzerine yoğunlaşmış, buna karşı İngiltere'nin tepkileri ve karşı faaliyetleri konusunda bir değerlendirme yapılmamıştır.

Elinizdeki bu eser, Records of Special Operations Executive (HS) dosyaları başta olmak üzere İngiliz Millî Arşivi (eski adıyla Public Record Office-PRO)'nde. son yıllarda araştırmacıların hizmetine sunulan İngiliz istihbarat birimlerinin belgelerinden hareketle, daha önce ele alınmamış pek çok olaya açıklık getirmektedir. Bu çalışma, Cumhuriyet tarihimizin çok önemli olduğu hâlde üzerinde fazla durulmayan bir kesitini aydınlatmaktadır. Ayrıca, sadece Türk tarihine değil, genel anlamda İkinci Dünya Savaşı yıllan İngiliz ve Avrupa tarihine de ışık tutmaktadır. Tarafsız bir ülkede İngilizlerin propaganda ve istihbarat aktivitelerinde karşılaştığı sıkıntıların yanında, yine İngilizlerin Türkiye'ye yönelik faaliyetler ile ilgili kendi aralarında düştüğü açmazların da üzerinde durmaktadır. -Süleyman SEYDİ (Önsözden)